Celem współczesnej edukacji powinno być przygotowanie człowieka do życia, działania i współdziałania w społeczeństwie i gospodarce. Kluczowe w tym procesie są dobre, konstruktywne – oparte na zrozumieniu i zaufaniu – relacje między uczniem i nauczycielem sprzyjające uczeniu się.
Dział: Temat numeru
Jednym z ważnych zadań nauczyciela w edukacji wczesnoszkolnej jest tworzenie środowiska sprzyjającego rozwojowi twórczej aktywności dziecka, która ujawnia się w spontanicznej lub inspirowanej aktywności zabawowej, graficznej, werbalnej, muzycznej oraz ruchowej. Troska o rozwijanie kreatywności, o jej zakorzenienie w praktyce edukacyjnej, wydaje się ważnym zadaniem szkoły i jednym z najpilniejszych wyzwań współczesnego nauczyciela.
Szkoła odgrywa szczególną rolę w kształtowaniu poczucia własnej wartości uczniów ze względu na okres rozwojowy, systematyczność i długotrwałość oddziaływań oraz zakres wiedzy o sobie, którą dziecko w niej zdobywa. Zarówno nauczyciele, jak i rówieśnicy przekazują (w sposób bezpośredni lub pośredni) komunikaty wartościujące daną osobę. Te zachowania mogą podwyższać i wzmacniać samoocenę i samoakceptację dziecka, ale mogą ją także obniżać.
Faktem jest, że każdy uczeń przejawia indywidualne różnice w zakresie cech, temperamentu, możliwości, potrzeb itp. Dodatkowo można wyodrębnić różnice kształtujące się na przestrzeni pokoleń, na które ma wpływ rozwój cywilizacji. Głównym determinantem wpływającym na odmienność współczesnego ucznia jest nielimitowany dostęp do świata online, nie bez znaczenia pozostaje również wszechogarniający konsumpcjonizm.
Dla siedmiolatka zmienia się w zasadzie wszystko. Nie ulega bowiem wątpliwości, że szkoła jest instytucją, która w znacznym stopniu różni się od przedszkola. Dziecko nadal posiada potrzebę zabawy, a wkraczając w nową społeczną przestrzeń, jaką jest szkoła, wchodzi w świat zadań, obowiązków i wymagań. Ponadto u dzieci w tym wieku zachodzą liczne zmiany rozwojowe – są one jak najbardziej zasadne, przyczyniają się do opanowania nowych umiejętności. Jednakże często budzą brak zrozumienia przez dziecko tego, co się z nim dzieje, i powodują zagubienie oraz wiele trudnych emocji i zachowań.
Opanowanie sztuki czytania stanowi niezbędny element funkcjonowania współczesnego człowieka, dlatego proces nabywania tej umiejętności rozpoczyna się już w wieku przedszkolnym, a szczególnie w pierwszych latach nauki szkolnej. Czytanie otwiera przed każdym nowe horyzonty, umożliwia nabywanie i poszerzanie wiedzy w różnych dziedzinach, zgodnie z kształtującymi się zainteresowaniami.
Jak powszechnie wiadomo, człowiek nie rodzi się „białą kartką”, posiada bowiem temperament, który stanowi coś w rodzaju fundamentu innych cech. Zgodnie z definicją H. Rudolpha Schaffera, temperament dotyczy takiego zbioru wrodzonych właściwości, który odróżnia jedną osobę od drugiej pod względem ujawnionego stylu zachowania. Innymi słowy, w dużym uproszczeniu można rzec, że temperament to podstawowe i najbardziej naturalne (mające podłoże biologiczne i neurochemiczne) sposoby reagowania danego człowieka na otaczający je świat. Zatem temperament jest głównym determinantem naszej indywidualności i wyjątkowości.
Nauczyciele pytani o motywowanie uczniów przyznają, że mają z tym duży problem. Wprawdzie stosują różne strategie i metody aktywizujące, indywidualne rozmowy interwencyjne oraz statutowy katalog nagród i kar, ale zazwyczaj nie przynosi to oczekiwanych efektów. Podobny obraz wyłania się również z raportów IBP oraz licznych opracowań specjalistów: motywacja uczniów i zamiłowanie do nauki sukcesywnie spada od trzeciej do ostatniej klasy szkoły podstawowej i tendencja ta utrzymuje się aż do zakończenia obowiązkowej edukacji. Co jest tego przyczyną?
Praca nauczyciela – obok przekazywania treści merytorycznych – związana jest także z zarządzaniem kwestiami wychowawczymi, kształtowaniem postaw i wartości uczniów oraz ich ocenianiem – zarówno stawianiem stopni, jak i wyrażaniem opinii na ich temat. W pracy gabinetowej z dziećmi i młodzieżą widać, jak to, co mówią pedagodzy i wychowawcy w trakcie codziennych zajęć, wpływa na ich poczucie własnej wartości oraz sposób postrzegania rzeczywistości. Ze względu na ilość czasu spędzanego przez uczniów w szkole można określić ten wpływ mianem znaczącego, często budującego poglądy i przekonania.
Wydawać się może, że metoda projektów jest w szczególności przeznaczona dla starszych dzieci. Nic bardziej mylnego. Można z niej z powodzeniem korzystać również w pracy z dziećmi w młodszym wieku szkolnym. Chodzi w niej przede wszystkim o rozwijanie w młodych ludziach poczucia sprawstwa i samodzielności. Okazuje się bowiem, że praktyczne działanie i rozwiązywanie problemów rozbudza ciekawość, zwiększa motywację oraz przyczynia się do lepszego zapamiętywania omawianych treści. Dzięki wykorzystaniu tej metody wiedza nie staje się celem samym w sobie – zdecydowanie ważniejszy jest proces dochodzenia do niej. Okazuje się, że jest ona środkiem pomocniczym, który może wspierać proces kształtowania różnorodnych umiejętności.
Szkoła jest miejscem, w którym młodzi ludzie uczą się, zdobywają wiedzę o otaczającym ich świecie i budują nowe doświadczenia. Wiele z tych obszarów wymaga nie tylko wsparcia ze strony nauczyciela, ale również konstruktywnego komentarza opisującego, w jaki sposób wiedza ta została opanowana przez dzieci.