Autor: Magdalena Lange-Rachwał

Przemoc rówieśnicza jest poważnym problemem niemal w każdej szkole. Świadczą o tym dane, zgodnie z którymi niemal 10–15, a według innych nawet 35% uczniów doświadcza w toku nauki zachowań przemocowych o większym lub mniejszym nasileniu. W ostatnich latach temat ten na gruncie polskim jest szerzej omawiany, komentowany oraz badany. Uzyskane w ten sposób dane nie napawają optymizmem – ważne jednak, aby przełożyły się na większą świadomość reagowania na przemoc w placówkach oraz zrozumienie istoty problemu. W rzeczywistości, biorąc pod uwagę częstotliwość występowania, można śmiało założyć, że problem ten dotyczy dużego odsetka rodzin, a niemal każdy uczeń zna osobę dotkniętą przemocą na gruncie szkolnym. Przemoc rówieśnicza jest zjawiskiem bardzo rozbudowanym – w niniejszym artykule zostaną omówione najbardziej istotne aspekty tego zjawiska.

Dane i statystyki w jednoznaczny sposób pokazują, że zaburzenia nastroju oraz depresja dotykają coraz więcej dzieci. „Komenda Główna Policji podaje, że samobójstwa są wśród nastolatków drugą najczęstszą przyczyną zgonów. Liczba prób samobójczych w grupie od 7 do 18 lat systematycznie rośnie: z 730 w 2017 r. do ponad 1496 w 2021 r. Alarmujące są dane za pierwsze półrocze 2022 roku! Z policyjnych statystyk wynika, że do końca lipca na swoje życie próbowało się targnąć 1244 osób w wieku 7–18 lat” (Gałecki, 2022). W związku z powyższym należy założyć, że obecność dzieci chorujących na depresję w klasie szkolnej staje się rzeczywistością.

Praca nauczyciela – obok przekazywania treści merytorycznych – związana jest także z zarządzaniem kwestiami wychowawczymi, kształtowaniem postaw i wartości uczniów oraz ich ocenianiem – zarówno stawianiem stopni, jak i wyrażaniem opinii na ich temat. W pracy gabinetowej z dziećmi i młodzieżą widać, jak to, co mówią pedagodzy i wychowawcy w trakcie codziennych zajęć, wpływa na ich poczucie własnej wartości oraz sposób postrzegania rzeczywistości. Ze względu na ilość czasu spędzanego przez uczniów w szkole można określić ten wpływ mianem znaczącego, często budującego poglądy i przekonania.

Mutyzm wybiórczy to zaburzenie występujące stosunkowo rzadko, jednak jego przebieg generuje wiele trudności dla ucznia oraz wspierającego go nauczyciela. W klasyfikacjach chorób medycznych mutyzm umieszcza się w grupie zaburzeń lękowych, co oznacza konieczną pracę z emocją lęku poprzez doświadczanie go w różnych, trudnych sytuacjach oraz zmianę schematu zachowania. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może stanowić duże wyzwanie dla nauczyciela w procesie dydaktycznym. Dla ucznia z diagnozą mutyzmu wybiórczego kluczowe są reakcje otoczenia, które mogą pogłębić problem lub stanowić wsparcie w jego trudnej sytuacji. Świadomość i wiedza na temat zaburzenia są istotnymi składnikami skutecznego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu dziecka w szkole i grupie rówieśniczej.

Porozumienie Bez Przemocy, czyli Nonviolent Communication (NVC), to doktryna Marshalla Rosenberga, której założeniem jest dobra komunikacja, uwzględniająca aspekty relacyjne. NVC zakłada, że skuteczna komunikacja jest w stanie doprowadzić do rozwiązania większości pojawiających się problemów. W praktyce szkolnej, w której nauczyciel pełni także funkcję wychowawcy – staje on niejednokrotnie przed trudnością mierzenia się ze złożonymi sytuacjami, konfliktami w grupach rówieśniczych, gdzie pojawiają się silne emocje i potrzebna jest skuteczna interwencja. Warto zwrócić uwagę na to, co proponuje M.B. Rosenberg, ze względu na nowatorskie podejście do tematu komunikacji. Aby w pełni pracować w doktrynie NVC, potrzebne są specjalistyczne szkolenia, jednak wykorzystanie elementów procesu może wiele wnieść do trudnych rozmów pojawiających się w przestrzeni klasowej.