Powszechnie panujące, stereotypowe przekonanie, że chemia wniosła do życia człowieka wiele złego, należy zdecydowanie odłożyć do lamusa. Najwyższy czas zwrócić uwagę dzieci na to, że to nie chemia, ale nieznajomość jej praw i tajemnic spowodowały liczne negatywne opinie związane z tą dziedziną nauki. Wszystkie bez wyjątku procesy zachodzące w naturalnym środowisku, bez jakiejkolwiek ingerencji człowieka, oparte są przecież na reakcjach chemicznych! Poza tym bardzo niesprawiedliwe są opinie typu „wszystko przez chemię” lub „chemia to na pewno nic dobrego”. Czy na przykład leki przeciwbólowe, wielokrotne przetwarzanie i powtórne wykorzystywanie surowców lub możliwość zastąpienia futer ze skór rzadkich zwierząt zupełnie podobnymi, nie gorzej spełniającymi swą funkcję futrami sztucznymi – czy to także zło płynące z chemii?
Dział: Kącik małego odkrywcy
Nauka nie zawsze ma gorzki smak, a jej owoce nie zawsze są słodkie. Wszystko zależy od tego, na ile rzetelnie i mądrze podchodzimy do zgłębiania wiedzy i jej wykorzystania. Tym razem proponuję wykonanie serii eksperymentów, w których w roli głównej występuje cukier. Zgodnie z utartymi schematami cukier to „biała śmierć” albo „cichy zabójca”, przyczyna wielu chorób z otyłością na czele, główny sprawca psucia się zębów. Rzadziej dostrzega się drugą stronę „cukrowego medalu”. A cukier to przecież jedno ze źródeł energii niezbędnej dla procesów życiowych zachodzących w naszym organizmie, dodatek smakowy, naturalny konserwant, składnik wielu leków, a także podstawowy związek chemiczny, konieczny do przeprowadzenia ciekawych eksperymentów naukowych.
Kosmos od dawna wzbudzał w ludziach tęsknotę do poznania jego niezliczonych tajemnic i zapraszał ich do wędrówki po bezkresnych przestworzach. Podsycał wyobraźnię, ale i lęk przed czymś, co czasem niesie ze sobą nieznane. Na szczęście rozwój nauki i wysokich technologii umożliwił wyjaśnienie wielu mrocznych tajemnic kosmosu i tym samym otworzył nowe drogi do kolejnych odkryć. I chociaż dzisiaj o kosmosie wiemy bardzo dużo, to wiedza ta jest wciąż jeszcze zaledwie malutką kropelką w ogromnym oceanie, którego brzegów niestety nikt jeszcze nie ujrzał.
Wkrótce Dzień Mamy, a potem Dzień Taty. Będą życzenia, kwiaty i prezenty – ale niekoniecznie ze sklepowych półek. Tym razem prezentem będą nowe odkrycia naukowe, dedykowane rodzicom. Oczywiście wszystkie inne prezenty z pewnością sprawią mamie i tacie radość w dniu ich święta, ale najbardziej ucieszą te od serca, wykonane przez „małego inżyniera” (czasem przy niewielkiej pomocy innych osób). Niech więc to będą prezenty jedyne w swoim rodzaju, które oryginalnością, pomysłowością i wykonaniem zaskoczą nie tylko mamę i tatę. Niech utwierdzają rodziców w przekonaniu, że ich najdroższy skarb tak dużo wie, rozumie i potrafi, że ma pasje. Niech będą dowodem na to, że dziecko pamięta o mamie i tacie zawsze – nawet podczas bardzo poważnych badań i odkryć naukowych...
Niepokojące zmiany zachodzące na naszej planecie są skutkiem ubocznym postępu cywilizacyjnego. Postępu, który ma dwie strony: ułatwia ludziom życie, ale jednocześnie z ogromną siłą niszczy to, co najcenniejsze, czyli zdrowie, bezpieczeństwo i równowagę w przyrodzie. Już dziś widzimy, jak wielką cenę musimy płacić za skażenie wody, powietrza, gleby, niekontrolowaną emisję dwutlenku węgla do atmosfery. To niestety ostateczny moment, aby coś z tym zrobić, by wykorzystać ludzką inteligencję nie tylko do ułatwiania sobie życia, ale przede wszystkim… do jego zachowania.
Dzieci na ogół wiedzą, co to znaczy być silnym lub nie mieć siły, użyć siły, robić coś ponad siłę, na miarę własnych sił itp. Jednak zapytane o to, czym jest siła, mają trudności z udzieleniem odpowiedzi. Dlaczego? Dlatego, że dziecko najpierw musiałoby tę siłę zobaczyć, poznać i zrozumieć, aby potem mogło o niej mówić. Tylko jak pokazać dzieciom różnego rodzaju siły z fizycznego punktu widzenia, skoro te siły są niewidzialne?
Zwykły lód kryje w sobie wiele tajemnic, które z różnych powodów warto poznać i zrozumieć, by potem móc to wykorzystać w codziennym życiu. „Lodowate laboratorium” można urządzić poza pomieszczeniami szkolnymi, korzystając z naturalnych warunków pogodowych, typowych dla miesięcy zimowych lub przy zbyt wysokich jak na ten czas temperaturach i braku lodu – w klasie, wykorzystując szkolną zamrażarkę. Oczywiście lepiej byłoby wyjaśnić niektóre zjawiska, przeprowadzając eksperymenty np. na lodowisku, na szybach pomalowanych mrozem, na zamarzniętych kałużach, ale jeśli nie jest to możliwe, nie pozostaje nic innego jak zamrozić wystarczająco dużo wody, w różnych naczyniach, a potem przeprowadzić zaplanowane doświadczenia w sali lekcyjnej.
Czy można uchronić dzieci od niebezpieczeństw? Niestety nie. Pomimo wyjątkowej odpowiedzialności dorosłych i wysokiej jakości edukacji w tym zakresie nawet w najbardziej bezpiecznych warunkach zawsze istnieje pewne ryzyko niespodziewanego niebezpieczeństwa, na które nie mamy wpływu, np. burza, wybuch gazu w mieszkaniu, pożar i inne. Należy więc systematycznie przygotowywać dzieci na sytuacje zagrażające ich życiu i zdrowiu, uświadamiać, w jaki sposób mogą zminimalizować niebezpieczeństwo, uniknąć niebezpiecznych sytuacji, a jeśli te już się zdarzą – co i jak w danej sytuacji robić. A przede wszystkim – być z dziećmi, czuwać nad ich bezpieczeństwem i mieć świadomość tego, że pomimo posiadanej wiedzy i doświadczeń dziecko wciąż pozostaje dzieckiem i w sytuacji kryzysowej może postąpić w sposób nieracjonalny.
Ziemia i jej mieszkańcy kryją w sobie niezliczoną ilość tajemnic. Nawet najbardziej aktywny i ciekawy świata człowiek jest w stanie poznać zaledwie malutką ich cząstkę, ale im więcej uda mu się ich odkryć, tym bogatsze i ciekawsze stanie się jego życie. Młodzi Odkrywcy nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, że mnóstwo ciekawego materiału badawczego i tajemnic do odkrycia mają „w zasięgu ręki” i nie zawsze trzeba wyruszać na dalekie, kosztowne wyprawy, by dokonać czegoś wielkiego. Opisane w niniejszym artykule eksperymenty są propozycją urozmaicenia zajęć przyrodniczych, które najpierw powinny być zrealizowane w przestrzeni pozaszkolnej, a dopiero później w dziecięcym „laboratorium”.
Początek kalendarzowej wiosny i przypadający na 23 marca Światowy Dzień Meteorologii są dobrą okazją do kontynuacji wcześniej prowadzonych badań nad pogodą i wspólnego odkrywania kolejnych tajemnic. W celu zwrócenia uwagi na doniosłe znaczenie zaplanowanych na ten czas badań i odkryć, warto zastanowić się nad nazwą miejsca, w którym zostaną one przeprowadzone.
Co jest najszybsze we Wszechświecie? Światło! Jak szybko przenosi się w przestrzeni? Niewyobrażalnie szybko, w próżni – z prędkością dochodzącą nawet do 300 000 km na sekundę. W jaki sposób przemieszcza się światło, jakie ma właściwości? Czy światło można złapać? Jakiego koloru jest światło i czy można je „pomalować”? Wymienione i jeszcze inne tajemnice światła odkryją mali naukowcy, wykonując serię zaproponowanych niżej eksperymentów.
Okazuje się, że bardzo dużo. Wystarczy zagłębić się w temat i już po krótkim czasie okaże się, że zwykła zabawa plastyczna może być oryginalną wędrówką po skomplikowanym świecie nauk ścisłych. Zarówno powstawanie materiałów plastycznych, jak i ich różnorodne wykorzystanie jest mocno osadzone na prawach chemii, fizyki i biologii. Znajomość tych praw pomaga artystom dobierać odpowiednie materiały bądź je samodzielnie wytwarzać, przewidywać efekty, zabezpieczać dzieła sztuki przed zniszczeniem. A w związku z tym, że każde dziecko jest artystą, czyż można pominąć ten element w jego działalności? Czy można zubożyć dziecięcą twórczość, sprowadzając ją tylko do typowej plastycznej zabawy i nie przeznaczając ani chwili na refleksję nad powstałym dziełem, nad próbą udzielenia odpowiedzi na pytania typu: Co sprawiło, że twój las mieni się niezliczoną ilością odcieni zieleni i kalejdoskopem nowych barw, choć do namalowania go użyłeś tylko kilku kolorów? Dlaczego pracę wykonaną węglem lub kredą należy utrwalić np. lakierem do włosów? W czym tkwi tajemnica malowania techniką „mokre w mokrym”?