Znaczenie samokształcenia w zawodzie nauczyciela

Bardzo często konieczne staje się wychodzenie poza utarte stereotypy i kreatywne podchodzenie do realizacji swoich obowiązków i powierzonych zadań. Wszystko to wiąże się właśnie z samokształceniem i chęcią podnoszenia kompetencji zawodowych. Niezwykle istotne staje się również pozytywne postrzeganie swojej pracy i osób, z którymi się współpracuje. Dzięki temu możliwe staje się poprawienie skuteczności nauczania, 
co w dzisiejszych czasach powinno stać się priorytetem.

Na czym polega wielozadaniowość nauczycieli?

Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że przed nauczycielami stawia się wiele zadań, z którymi muszą się oni mierzyć każdego dnia. Do najważniejszych należy zaliczyć:

• przekazywanie wiedzy i swojego doświadczenia uczniom,
• wspieranie rozwoju zdolności dzieci i młodzieży,
• pobudzanie dzieci i młodzieży do aktywności poznawczej,
• organizowanie zajęć z wykorzystaniem zainteresowań praktycznych uczniów,
• wykorzystanie technologii edukacyjnej w procesie kształcenia i nauczania,
• kontrolowanie osiągnięć dydaktycznych uczniów,
• przygotowywanie uczniów do procesu kształcenia ustawicznego.

Żeby jednak możliwe stało się przygotowanie uczniów do samokształcenia, należy posiadać własne doświadczenia w tym obszarze. Niestety, wokół samokształcenia zarówno uczniów, jak i nauczycieli narosło wiele mitów.

Można się spotkać z twierdzeniem, że nie każdy jest w stanie opanować tę umiejętność. Staje się to więc głównym błędem w rozważaniach na temat tego procesu. Jest to bowiem umiejętność taka jak każda inna, w związku z tym można się jej nauczyć. Oczywiście, należy podkreślić, że proces sam w sobie jest niezwykle złożony i bywa skomplikowany. Wymaga od jego uczestników wysiłku i determinacji w dążeniu do wyznaczonego wcześniej celu.

Jednakże nic nie stoi na przeszkodzie, aby opanować umiejętność samokształcenia. Warto jednak mieć świadomość, że, tak jak w każdym procesie, człowiek przechodzi przez pewne stadia rozwojowe. 

Wyróżnia się cztery etapy (tab. 1).

Stadia rozwoju samokształcenia	Osoba,  która się uczy	Osoba,  która naucza	Przykład
Stadium 1	Zależny	Autorytet, trener	Szkolenie, która wiąże się z natychmiastową informacją zwrotną, ćwiczenia oraz wykłady, podejmowanie działań przezwyciężających opór i niechęć do uczenia się
Stadium 2	Zainteresowany	Motywujący przewodnik	Prowadzenie wykładów dających impuls do podejmowania dyskusji, która jest kierowana przez nauczyciela
Stadium 3	Zaangażowany	Facylitator	Wywołanie dyskusji przez nauczyciela, w której staje się on równorzędnym członkiem, uczestnikiem, realizowanie projektów grupowych i seminariów
Stadium 4	Samokształcący się	Konsultant, który wskazuje możliwości	Praktyki, praca indywidualna lub samokształcenie o grupowym charakterze

Źródło: Frąckowiak A., Ustawiczne samokształcenie, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/12/id/225

Widać bardzo wyraźnie, jak dużo pracy jest przed osobami dążącymi do ostatniego stadium. Wymaga się w nim już olbrzymiej samodzielności i zaangażowania. Osoba ucząca się powinna samodzielnie wyznaczać cele, do których zamierza dążyć i sposoby ich realizacji. Istotne staje się tutaj uczenie się autonomiczne, czyli poszerzanie swojej wiedzy i wzięcie odpowiedzialności za swój proces uczenia się. 

Jest to bardzo ważne, ponieważ szybko rozwijający się świat stawia przed nauczycielami wiele wyzwań. Muszą oni dążyć do tego, aby się dostosować i nauczyć się takich umiejętność, jak radzenie sobie ze stresem i presją, którą wywierają różne grupy społeczne. Ministerstwo, dyrekcja, rodzice oraz sami uczniowie oczekują, że realizowane zajęcia będą twórcze, ciekawe, angażujące oraz dostosowane do potrzeb i możliwości uczniów. Poza tym nauczyciel nie powinien być kierownikiem procesu kształcenia czy specjalistą tylko w określonej dziedzinie. Musi on doradzać i wspierać ucznia w podejmowanych przez niego działaniach. Niestety, te wymagania często przekraczają możliwości młodych ludzi. Również ciągle zmieniająca się rzeczywistość szkolna bywa sporym czynnikiem stresogennym i nauczycielowi trudno jest uporać się z tym, co na co dzień dzieje się w jego otoczeniu.

Jakie podejmować działania, aby proces samokształcenia przebiegał prawidłowo i efektywnie? 

Kluczowe staje się spełnienie kilku warunków, które umożliwią realizację procesu samokształcenia:

• Posiadanie podstawowej wiedzy obejmującej dane zagadnienie, orientowanie się w nomenklaturze lub w procesach, które człowiek chce poszerzać – daje to pewną swobodę w działaniu i wzmacnia poczucie własnej wartości. Człowiekowi bowiem niezwykle trudno odnaleźć się w zupełnie nowych zagadnieniach, z którymi wcześniej się nie spotkał, zwłaszcza jeśli ma się tym zajmować samodzielnie. Może to doprowadzić do zniechęcenia i frustracji, zwłaszcza w momencie, kiedy zagadnienia będą na tyle skomplikowane, że nauczyciel będzie potrzebował dużo czasu na ich właściwe zrozumienie.
• Motywacja do samokształcenia – decyzja o kursach, szkoleniach czy studiach podyplomowych powinna być spowodowana autentyczną chęcią nauczyciela. Tylko wówczas możliwe staje się właściwe opanowanie prezentowanych treści i wykorzystanie ich w praktyce. Jeśli jakieś zagadnienia nie są dla nauczyciela interesujące, nie tylko będzie on miał problem z ich opanowaniem, ale również mało prawdopodobne jest, że wykorzysta je potem w praktycznym działaniu.
• Świadomość tego, jakie są moje potrzeby i cele – każdy pedagog powinien zastanowić się, do czego dane treści są mu potrzebne i co chce potem z nimi zrobić. Dzięki temu będzie świadomie podejmował decyzje dotyczące procesu samokształcenia.
• Opracowanie zbioru celów, które człowiek chciałby osiągnąć w procesie samokształcenia, i wyznaczenie kierunków działań podejmowanych w celu ich osiągnięcia.
• Zapoznanie się z metodami obowiązujący...