Zaburzenia orientacji przestrzennej

Orientacja przestrzenna to czynność ściśle powiązana ze spostrzeganiem, która przejawia się jako proces uświadomienia położenia ciała. Znaczną rolę w jej kształtowaniu mają receptory grawitacyjne oraz narząd wzroku. Prawidłowa orientacja przestrzenna jest efektem współpracy zmysłów takich, jak: dotyk, wzrok, słuch, równowaga i propriocepcja. Najważniejszy jest zatem prawidłowy rozwój schematu ciała.

Zaburzenia orientacji przestrzennej przejawiają się przede wszystkim:

• brakiem orientacji w lewej i prawej stronie własnego ciała,
• brakiem orientacji w kierunkach przestrzeni, takich jak między innymi: prawo – lewo, góra – dół, wyżej – niżej, przód – tył, przed – za, nad – pod, obok – między, wewnątrz – zewnątrz.

Według prób do oceny orientacji I. Piageta dziecko powinno:

• mając 5–6 lat, wskazać swoją prawą i lewą rękę,
• w wieku 7 lat wskazać drogę w lewo lub prawo,
• mając 8 lat, wskazać lewą lub prawą rękę osoby stojącej naprzeciwko,
• w wieku 9 lat wykonać polecenia, np. wskazać prawą ręką swoje prawe oko, lewą ręką swoje lewe ucho, itd. – jest to doskonały sposób na poznanie geometrii własnego ciała – jego prawej i lewej części,
• mając 11 lat, wskazać prawą ręką lewą nogę oraz lewą ręką prawą nogę, czyli wykonywać czynności podwójnie skrzyżowane,
• w wieku 12 lat, wskazać prawą ręką lewą nogę oraz lewą ręką prawą nogę stojącego naprzeciw instruktora,
• mając 12–14 lat powinno ustalić położenie trzech przedmiotów względem siebie. O zaburzeniach orientacji przestrzennej możemy mówić wówczas, gdy dziecko nie umie prawidłowo wskazać prawych i lewych części ciała mimo osiągniętego już wieku rozwojowego. Dojrzałość dziecka jest warunkiem dobrego funkcjonowania w otaczającej go rzeczywistości.

Wśród objawów dysleksji u uczniów klas I–III szkoły podstawowej wymienia się orientację w schemacie ciała i przestrzeni.

Dziecko:

• ma problemy ze wskazywaniem swoich części ciała i określaniem ich odpowiednimi terminami: prawe–lewe, np. odróżnianiem prawej i lewej ręki, strony ciała,
• wykazuje trudności z określeniem położenia przedmiotów względem siebie („na prawo”, „na lewo” od siebie, np. droga na prawo, zaś drzwi na lewo),
• pisze litery/cyfry zwierciadlanie i/lub zapisuje wyrazy od prawej do lewej strony,
• myli wyrazy: od i do, litery: p – b, d – g, m – w, n – u.

Zaburzenia orientacji przestrzennej często sprawiają dzieciom wiele kłopotów szkolnych. Należy podkreślić, iż orientacja przestrzenna wiąże się ściśle z percepcją wzrokową. Biorąc pod uwagę znaczenie tego problemu, omówię teraz trudności istotne dla tych zaburzeń.

Zaburzenia orientacji przestrzennej objawiają się trudnościami:
■    w pisaniu
–    mylenie znaków graficznych: liter  i cyfr o podobnych kształtach, lecz inaczej położonych w przestrzeni, np.  6 – 9, p – b,
–    rozplanowanie liter na określonej przestrzeni kartki,
–    mylenie linijek,
–    mylenie proporcji i kierunku zapisów, np. zapisywanie wyrazów, działań matematycznych od prawej do lewej strony,
–    przestawianie kolejności liter, np. do – od, cyfr 12 – 21 czy sylab, np. kanapa – kapana.
■    w czytaniu
–    przestawianie liter i cząstek wyrazów,
–    przeskakiwanie wersów i czytanych linijek,
–    przestawne odczytywanie liczb i cyfr, np. 16 jako 61 itp.,
–    trudności w dekodowaniu struktur logiczno-gramatycznych.
■    w rysowaniu
–    niewłaściwe proporcje,
–    niewłaściwe rozplanowanie elementów, układu przestrzennego tabel, wykresów.
■    w innych przedmiotach szkolnych
–    rozumienie rysunków, schematów, sytuacji przestrzennych,
–    umiejscowienie elementów na ilustracjach i określenie wzajemnego ich położenia,
–    słaba orientacja na mapie uwidaczniająca się na lekcjach geografii,
 –    błędne rozumienie instrukcji na lekcjach wychowania fizycznego – słaba orientacja w schemacie własnego ciała.

Problemy ze schematem ciała i orientacją przestrzenną są także punktem centralnym zaburzeń planowania i organizacji zwanych dyspraksją rozwojową.

Reasumując, należy stwierdzić, iż zaburzenia orientacji przestrzennej stanowią bardzo ważny element w edukacji szkolnej. W tym właśnie kontekście opracowałam niniejsze, praktyczne ćwiczenia angażujące funkcje percepcyjno-motoryczne dziecka.

Jak wspierać dziecko z zaburzoną orientacją przestrzenną?

Należy zachęcać dziecko do następujących ćwiczeń rozwijających orientację w schemacie ciała i przestrzeni:

• wskazywanie dziecku części ciała i nazywanie ich,
• obrysowywanie części ciała z wyodrębnianiem i nazywaniem ich części,
• ćwiczenia ruchowe pozwalające poznać budowę ciała dziecka,
• utrwalanie różnicowania kierunków przestrzennych poprzez zabawy,
• wykonywanie ćwiczeń graficznych kształtujących orientację w przestrzeni,
• usprawnianie poprawnego odtwarzania liter i cyfr,
• utrwalanie pisowni wyrazów zawierających...