Uważność w edukacji wczesnoszkolnej

Praca na stanowisku pedagoga szkolnego od kilkunastu lat pozwala mi obserwować uczniów od pierwszych klas szkoły podstawowej do etapu gimnazjum, a aktualnie do ukończenia ósmej klasy. Siłą rzeczy częściej spotykam się z dziećmi, które przeżywają różnego rodzaju trudności lub pracuję z klasami, które są określane jako trudne. Zazwyczaj są to problemy emocjonalne dotyczące relacji, zbytniego pobudzenia, trudności z samokontrolą, niezdolnością skupienia uwagi na jednym zadaniu. Obserwując te dzieci, zadaję sobie pytanie, co sprawia, że część z nich potrafi przezwyciężyć trudności i dobrze odnaleźć się w rzeczywistości szkolnej.
Uważam, że ogromne znaczenie ma samopoznanie. Świadomość własnych emocji, przemyśleń i reakcji jest podstawą do samodzielnego modyfikowania zachowań oraz wzmocnienia odporności emocjonalnej. Na przykład nazwanie emocji takich jak lęk lub złość powoduje łagodzenie ich. Odróżnianie emocji od zachowania daje możliwość samokontroli, a jednocześnie pozwala na ich akceptację. 
Rozwiązanie zwykłego zadania matematycznego wymaga odporności emocjonalnej, samokontroli i skupienia uwagi. Zanim dziecko znajdzie rozwiązanie problemu, czuje frustrację (czasami ledwo dostrzegalną) i jeżeli ulegnie impulsowi, to porzuci pracę, nie wykorzystując własnych zdolności intelektualnych.
Przykładem znaczenia świadomości siebie w relacjach jest doświadczenie złości. Żeby nie zareagować impulsywnie, dziecko musi być świadome np. zaciśniętych pięści. To pozwala na policzenie oddechów, wycofanie się z sytuacji, zwrócenie się z prośbą o pomoc do osoby dorosłej itp.
W artykule przedstawię, jak można rozwijać zdolność metapoznania u dzieci (czyli świadomości własnych myśli i emocji) poprzez ćwiczenia uważności.

Co to jest uważność (ang. mindfulness)?

Uważność to świadomość doznań zmysłowych oraz emocji, myśli i odczuć fizycznych, które pojawiają się w bieżącej ­chwili. Towarzyszy jej postawa akceptacji, która pozwala raczej być świadomym np. emocji, niż je osądzać.
Na całym świecie opracowywane są programy psychoedukacyjne zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci, oparte na koncepcji uważności. Poprzez proste ćwiczenia medytacyjne uczą one rozpoznawać własne reakcje, rozumieć je u siebie i innych, ale również (a może przede wszystkim) je akceptować. Dzięki temu w naturalny sposób łagodzą się trudne emocje.
Programy dla dzieci różnią się od treningu dla dorosłych dynamiką i rodzajem ćwiczeń, ale ich struktura i sens jest podobna. Wykorzystujemy krótkie ćwiczenia medytacyjne, ćwiczenia relaksacyjne, ćwiczenia dramy, zabawy, elementy zajęć socjoterapeutycznych, bajki.
Najbardziej znane programy dla...