Wcelu sprostania wspomnianym wyzwaniom konieczne jest korzystanie z innowacyjnych strategii i metod pracy. Zgodnie z jedną z koncepcji na każdych zajęciach powinno się proponować uczniom takie aktywności, by móc oddziaływać na nich wielozmysłowo i polisensorycznie. Jednakże aby mogło się to odbywać w sposób świadomy i planowy, nauczyciel powinien posiadać wiedzę na temat tego, jakie style uczenia prezentują uczniowie oraz jak można oddziaływać na zmysły.
Każdy człowiek jest inny i w zupełnie inny sposób analizuje bodźce dochodzące do niego ze środowiska. Nad wyraz ciekawy wydaje się fakt, że dzięki odpowiedniej stymulacji można nie tylko znacznie poprawić koncentrację, pamięć, uwagę i skupienie, ale również wzmocnić samoocenę dzieci i ich umiejętność rozwiązywania problemów. Warto bowiem wiedzieć, że zdecydowanie bardziej efektywne jest uczenie się z wykorzystaniem zmysłów, zwłaszcza w sytuacji, kiedy wykorzystuje się więcej niż jeden kanał sensoryczny. Takie działanie przyczynia się bowiem do tego, że nowe wiadomości są szybko zapamiętywane i zdecydowanie bardziej zrozumiałe. Równie ważne, o ile nie ważniejsze, jest również to, że proces edukacyjny staje się dużo ciekawszy, przynosi więcej satysfakcji jego uczestnikom i pozwala na odniesienie sukcesu.
REKLAMA
Czym jest nauczanie wielozmysłowe?
Nauczanie wielozmysłowe polega przede wszystkim na tym, że w procesie edukacyjnym nauczyciel podejmuje różnorodne działania mające na celu zaangażowanie wielu kanałów sensorycznych. W tym celu wykorzystuje ciekawe metody, techniki i strategie pracy, dzięki którym może działać na ucznia symultanicznie bądź w zbliżonym czasie. Sprawia to, że młody człowiek doświadcza jednocześnie stymulacji wizualnej, słuchowej i kinestetycznej, jak i smakowej i węchowej, jeśli tylko jest taka możliwość. Pedagodzy nie powinni również zapominać o tym, że nieodłącznymi elementami tego stylu nauczania są aktywność ruchowa oraz zaangażowanie uczniów.
Korzyści z nauczania wielozmysłowego
Warto mieć świadomość, że nauczanie wielozmysłowe przyczynia się do osiągania takich korzyści w rozwoju dziecka jak:
- umiejętności pracy w grupie, współdziałania;
- umiejętności samodzielnego uczenia się, poszerzania swojej wiedzy i zdobywania nowych doświadczeń;
- kształtowanie zdolności do radzenia sobie z pojawiającymi się problemami;
- wzmacnianie umiejętności organizowania swojego czasu, planowania go;
- budowanie poczucia własnej wartości.
Takie działanie sprzyja również poznawaniu siebie i własnych umiejętności oraz dokonywaniu adekwatnej, zgodnej z rzeczywistością samooceny. System pracy wielozmysłowej jest także niezwykle pomocny w edukacji dzieci z trudnościami w uczeniu się, dzieci z zaburzeniami rozwojowymi (np. ze spektrum autyzmu) oraz dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, w tym wieloraką.
Rozpoznawanie preferencji uczniów
Warunkiem osiągnięcia satysfakcji i radości z działań edukacyjnych jest dokładne poznanie uczniów, ich potrzeb i możliwości. Przydatne w tym celu jest sprawdzenie, który z kanałów sensorycznych jest dominujący i jakie preferencje związane z uczeniem się przejawiają uczniowie. Pomoże to znaleźć odpowiednie metody i formy pracy dopasowane do konkretnego dziecka, a w konsekwencji będzie skutkowało osiąganiem lepszych wyników w nauce. Wyróżnia się następujące style uczenia:
Wzrokowcy – są to te osoby, które najchętniej korzystają ze wzroku jako głównego kanału sensorycznego. Zdecydowanie preferują pokazy, oglądanie ilustracji, wykresów, zdjęć. Jednocześnie dbają o to, aby mieć porządek w notatkach. Chętnie korzystają z kolorów lub zakreślaczy, żeby zaznaczyć najistotniejsze fragmenty tekstów czy zdań. Łatwiej przychodzi im czytanie informacji, które są uporządkowane graficznie. Nauczyciel w pracy z nimi powinien stosować odpowiednie słownictwo, odnoszące się do ich preferencji. Może więc tak formułować polecenia, aby pojawiały się w nich słowa: „wyobraźcie sobie”, „popatrzcie”, „spójrzcie”, „widzę”.
Słuchowcy – osoby, u których dominującym zmysłem jest słuch. Chętnie słuchają innych osób, ale lubią również sytuacje, w który oni sami mogą się wypowiedzieć. Preferują takie formy jak wykład, rozmowa oraz dyskusja. Czują się lepiej, gdy mogą na głos powtarzać materiał, który muszą opanować. Zdecydowanie bardziej preferują polecenia podawane w sposób werbalny. W swoich wypowiedziach pisemnych są dość oszczędni, unikają długich opisów. W trakcie czytania zdarza się, że poruszają ustami. Bywa, że szybko się rozpraszają. Nauczyciel powinien korzystać z takich słów kluczowych jak: „to zdanie brzmi”, „posłuchajcie”, „opowiedzcie”.
Kinestetycy (czuciowcy) – są to osoby, które odbierają różnorodne bodźce z ciała. Lubią odczuwać emocje, ruch, a także zapachy czy smaki. Najchętniej uczą się przez działanie. Zdecydowanie szybciej są w stanie zapamiętać informacje czy wnioski wynikające z podejmowania aktywności własnej niż w sytuacji, gdy otrzymują gotową wiedzę od nauczyciela. Cenią takie sytuacje dydaktyczne, w których mają możliwość poruszania i manipulowania przedmiotami lub poruszania się. Im większa dynamika, tym lepiej się w tym odnajdują. Problemy, z którymi najczęściej borykają się na zajęciach, to czytanie ze zrozumieniem. Mają trudność z opanowaniem umiejętności grafomotorycznych i ortograficznych. Miejsce ich pracy jest zazwyczaj nieuporządkowane, chaotyczne. Preferują bliski kontakt z innymi osobami. Nauczyciel powinien w pracy z nimi wykorzystywać następujące słowa: „poruszaj się”, „wykonaj kilka ćwiczeń gimnastycznych”, „czuję to dobrze”, „to sprawia, że czuję się poruszony”.
Dotykowcy – uczą się poprzez dotykanie rzeczy, przedmiotów czy innych ludzi. Są to osoby, które chętnie i żywo gestykulują. Lubią mieć możliwość manipulowania przedmiotami. Dużego znaczenia nabierają dla nich pozytywne emocje – jeśli pojawiają się w trakcie uczenia się, a atmosfera jest życzliwa i dająca poczucie bezpieczeństwa, to zdecydowanie łatwiej opanowują zadany materiał. Czasem muszą sobie zapisać kilkakrotnie jakieś zdanie/sformułowanie, żeby móc je zapamiętać. Nauczyciel powinien budować swoje wypowiedzi z takimi zwrotami jak: „czuję, że…”, „poruszyło mnie to”, „w jaki sposób wy to odbieracie?”.
Preferencje uczniów mogą być naprawdę różnorodne, a u wielu dzieci poszczególne kanały przenikają się i mieszają. Biorąc pod uwagę to oraz fakt, że w klasie mamy często wielu uczniów o zupełnie odmiennych preferencjach uczenia się, dochodzimy do wniosku, że wspieranie wielozmysłowe okazuje się najkorzystniejszym rozwiązaniem. Żeby jednak było to możliwe, konieczne jest świadome podejście nauczyciela do tego zagadnienia oraz posiadanie wiedzy na temat tego, jakie metody i techniki będą usprawniały funkcjonowanie uczniów w środowisku szkolnym.
Edukacja przez ruch
W nauczaniu powinno się stosować wszechstronną stymulację, która będzie usprawniała zmysł wzroku, słuchu, smaku, dotyku, węchu, układu przedsionkowego oraz układu proprioceptywnego. Metodą, która bardzo dobrze wpisuje się w te założenia, jest „Edukacja przez ruch” Doroty Dziamskiej. Opiera się ona na założeniu, że dzieci najwięcej korzyści odnoszą w sytuacji, w której mają możliwość podejmowania swobodnej aktywności ruchowej. W trakcie zajęć opartych na „Edukacji przez ruch” nauczyciel może korzystać z trzech form pracy. Pierwszą z nich są ćwiczenia doskonalące wybrane funkcje organizmu. Kolejną stanowią zabawy, które składają się z kilku aktywności i doskonalą wiele funkcji. Ostatnią formą są gry, najbardziej rozbudowane i opierające się na konkretnych zasadach i regułach. W ich skład wchodzą różnorodne aktywności i ćwiczenia.
W „Edukacji przez ruch” jedną z głównych form pracy z uczniem jest origami. Dziecko otrzymuje figury geometryczne, takie jak kwadrat, trójkąt i koło, i układa z nich określone kompozycje. Ta technika plastyczna jest dość wymagająca, ale jednocześnie niezwykle pozytywnie wpływa na funkcjonowanie młodego człowieka. Do najważniejszych zalet origami należy:
- rozwijanie kreatywności i wyobraźni;
- kształtowanie umiejętności doprowadzania zadania do końca;
- uczenie cierpliwości i wytrwałości w realizacji powierzonych zadań;
- pozytywny wpływ na koncentrację młodego człowieka oraz koordynację wzrokowo-ruchową;
- ułatwianie procesu planowania ruchu, umożliwienie dzieciom planowania kolejnych etapów wykonywania określonych czynności;
- doskonalenie umiejętności grafomotorycznych, wzmacnianie precyzji wykonywanych czynności oraz sprawności manualnej.
Metodę tę można wykorzystać na każdym etapie edukacyjnym. Uczniowie na początku pracują w grupach, tworząc kompozycję w rytm muzyki. Zaczynają od swobodnych ruchów kredki połączonych ze zmianą swojego miejsca przy stoliku. Na kolejnym etapie uzupełniają rysunek o elementy origami. W ten sposób można przygotować prace związane z lasem, łąką, zbiornikami wodnymi, kosmosem itp. Po przygotowaniu plakatu każda grupa może opracować prezentację i przedstawić ją na forum. W związku z faktem, że obejmuje ona swoim zakresem tak różnorodne bodźce, dobrze sprawdza się w pracy polisensorycznej.
Sala doświadczania świata
Na podobnych założeniach opiera się sala doświadczania świata. Jest to miejsce, w którym umieszcza się różnorodne sprzęty wpływające na doskonalenie zmysłów. Cały proces przeprowadza się w spokojnej, życzliwej i bezpiecznej atmosferze. Koncepcja została opracowana na potrzeby pracy z dziećmi z umiarkowaną i głęboką niepełnosprawnością intelektualną bądź z dużymi trudnościami w rozwoju, warto jednak wykorzystać ją również do pracy z uczniami w normie rozwojowej, ale mającymi problem z koncentracją, skupieniem, uwagą, pamięcią. Nawet jeśli nie ma możliwości stworzenia sali w szkole, to warto wykorzystać niektóre założenia metody podczas pracy w klasie.
W pierwszej kolejności należy zadbać o dobrą atmosferę. Przyczynia się do tego odpowiednie, nawet trochę przyciemnione oświetlenie oraz muzyka, najlepiej spokojna i relaksacyjna. Organizując tego typu zajęcia warto pamiętać, że w ich trakcie uczniowie mają pełną swobodę działania. Mogą wybierać aktywności i zabawy, które w danym momencie będą dla nich najbardziej odpowiednie. Warto więc pozostawić im sporo swobody, przestrzeni i czasu, nie naciskać. Nauczyciel może przygotować stacje z różnymi przedmiotami do stymulacji sensorycznej. Oprócz własnego tempa, w którym każdy uczeń pracuje, konieczne staje się również systematyczne powtarzanie określonych działań. Dzięki temu uczniowie opanują dany zakres aktywności, ćwiczeń czy materiału, który w trakcie zabaw będzie im przekazywany.
Oczywiście należy mieć świadomość, że sala doświadczania świata jest miejscem dopasowanym do różnorodnych potrzeb i możliwości młodych ludzi, jednak zasady w niej obowiązujące można przełożyć na codzienną praktykę. Uczniowie raz w tygodniu mają wtedy możliwość udziału w wyjątkowej lekcji sensorycznej. Przyczyni się to do stymulowania ich zmysłów oraz wyciszenia się i zrelaksowania. Poczucie swobody, choć na początku może nie być dla nich zrozumiałe, pozwoli im zaufać sobie nawzajem i odczuć niezwykłą przyjemność w trakcie poszczególnych aktywności.
Aromaterapia na lekcjach
Ciekawym rozwiązaniem do wykorzystania w trakcie zajęć jest aromaterapia. Odpowiednio dobrane zapachy mogą poprawić nastrój i samopoczucie uczniów. Ułatwiają też proces uczenia się i zapamiętywania, jeśli bowiem z daną informacją wiążą się przyjemne doznania węchowe, to mózg szybciej ją przyswaja i umieszcza w pamięci długotrwałej. Warto tego typu aktywności proponować uczniom w trakcie zajęć indywidualnych. Olejki mogą bowiem powodować reakcje alergiczne, a niekiedy działają również pobudzająco. Dobrze więc sprawdzić, jak reaguje dane dziecko i jakie odczucia towarzyszą mu w trakcie pracy z zapachami. Trzeba też pamiętać o tym, aby zapachy były jak najbardziej naturalne i delikatne.
Oprócz rozpylaczy zapachu nauczyciel może przygotować słoiczki z umieszczonymi w środku wacikami nasączonymi olejkami. Zabawy, które warto przeprowadzić z ich wykorzystaniem, to:
- memory zapachowe – łączenie ze sobą słoiczków z tymi samymi zapachami;
- rozpoznawanie zapachu i przyporządkowanie go do odpowiedniego obrazka;
- wykonanie ilustracji prezentującej emocje, które towarzyszą dziecku w trakcie wąchania danego zapachu.
Takie ćwiczenia i aktywności znacznie wpływają na poprawę atrakcyjności zajęć oraz sprawiają, że dziecko czuje się bezpieczniej i stabilniej. Przyjemne zapachy pozwalają się rozluźnić, łagodzą nieprzyjemne odczucia, bóle mięśni oraz niwelują stres i napięcie.
Jeszcze więcej pomysłów
Warto pamiętać, żeby w trakcie zajęć prowadzący w sposób polisensoryczny angażował różnorodne zmysły i dawał dzieciom możliwość poznawania świata za ich pomocą. Jednak by było to możliwe, nauczyciel nie może bać eksperymentować. W trakcie lekcji można bowiem przygotować różnorodne masy plastyczne z wykorzystaniem mąki, wody lub zblendowanych warzyw. Dobrze jest wprowadzać też aktywności słuchowe, żeby zapoznawać uczniów z dźwiękami pojawiającymi się w otoczeniu. Wszystko to powinno warto uzupełniać ćwiczeniami ruchowymi, np. takimi, które będą w stanie kształtować:
- ruchy naprzemienne (skakanie na zmianę, raz na prawej, a raz na lewej nodze, rzucanie do celu woreczkami raz prawą, a raz lewą ręką);
- reakcje równoważne (wykonywanie pajacyków, utrzymywanie równowagi na jednej nodze przez określony czas, wykonywanie jaskółek w chodzeniu po ławeczce);
- ogólną koordynację ruchową oraz sekwencyjność (czołganie, chodzenie jak określone zwierzę, przenoszenie szklanek na tacy/piłeczek na drewnianej łyżce);
- orientację przestrzenną i schemat ciała (zabawy z określaniem położenia przedmiotu, wskazywanie na określone części ciała, wykonywanie ćwiczeń zgodnie z instrukcją przygotowaną przez nauczyciela).
Nauczanie wielozmysłowe to nic innego jak stałe powtarzanie określonych informacji czy materiału w ramach różnorodnych ćwiczeń, które za każdym razem nakierowane są na inne zmysły. Dzięki takiemu podejściu dużo łatwiejsze staje się znalezienie mocnych stron dziecka i wykorzystanie drzemiącego w nim potencjału. Uczniowie mają wiele okazji, by wykazywać się aktywnością i samodzielnością, szybciej i sprawniej opanowują nowe treści. Nauczyciel musi bowiem pamiętać, że proces nauczania nie jest bierny, nie polega tylko i wyłącznie na magazynowaniu coraz nowszych wiadomości. Rolą dobrego pedagoga jest więc angażowanie młodych ludzi na zajęciach i budowanie takich sytuacji dydaktycznych, w których zdobytą wiedzę można wykorzystać w praktycznym działaniu.
