Autor: Łukasz Franków

W polskim języku edukacyjnym przez wiele lat używano określenia „specjalne potrzeby edukacyjne”, które miało zwrócić uwagę na potrzeby dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami lub deficytami takimi jak dysleksja czy doświadczającymi szczególnych trudności w uczeniu się. Jednak aktualny poziom wiedzy o rozwoju człowieka oraz o charakteryzującym go zróżnicowaniu powoduje, że coraz częściej można usłyszeć o potrzebach zróżnicowanych. Fakt, iż zespół klasowy jest zbiorem osób uczących się i doświadczających rzeczywistości w zróżnicowany sposób, powoduje, że planowany proces edukacyjny powinien uwzględniać nie tylko różne formy przekazu wiedzy, ale także zróżnicowane formy aktywności uczniowskiej, w tym związane z ruchem i fizycznym pobudzaniem układu nerwowego wspierającym rozwój i edukację.

Zapoznanie się z treścią opinii, orzeczeń wydanych przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną stanowi nieodzowny element organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, kształcenia specjalnego czy nauczania indywidualnego w przedszkolu i szkole.

Przemoc definiowana jest ogólnie jako zachowanie polegające na wykorzystywaniu przewagi w celu wyrządzenia drugiej stronie krzywdy. Jednak Dan Olweus – uważany za prekursora badań nad przemocą rówieśniczą, zwaną bullyingiem, czyli nękaniem – zwraca uwagę na dodatkowe jej aspekty, takie jak regularność i ukierunkowanie na wybraną osobę. Warto jednak pamiętać, że choć przemoc rówieśnicza jest zachowaniem trwającym przez jakiś czas, to nawet pojedynczy incydent może zostać uznany za bullying, jeżeli jego skutkiem jest podjęcie szkodliwych działań innych osób w grupie.

Zgodnie z medycznym podejściem dysleksja traktowana jest przede wszystkim jako rozwojowe zaburzenie uczenia się (wg ICD-11) lub specyficzne zaburzenie uczenia się (wg DSM-V). Charakteryzuje się ona tym, że umiejętność uczenia się czytania jest w mniejszym lub większym stopniu upośledzona, ale nie jest to spowodowane niższym niż przeciętny poziomem rozwoju intelektualnego, problemami z widzeniem czy też zaniedbaniami środowiskowymi.

Praca z dziećmi i młodzieżą w spektrum autyzmu często postrzegana jest jako zadanie pełne wyzwań i trudności. Szczególnie na początkowym etapie, na którym nauczyciele nie znają jeszcze indywidualnych i charakterystycznych dla danej osoby sposobów funkcjonowania społecznego, uczenia się, komunikowania czy nietypowego reagowania na bodźce płynące z otoczenia.

Według klasyfikacji ICD (ang. International Classification of Diseases) ADHD określane jest jako zaburzenie hiperkinetyczne, przejawiające się trudnościami w koncentracji uwagi, nadmiernej impulsywności i nadruchliwości. W najnowszej, jedenastej wersji ICD nazwa ta już jednak nie występuje za względu na odchodzenie od stosowania stygmatyzujących pojęć i potrzebę zwrócenia większej uwagi na opis sposobu funkcjonowania osoby i dostrzeżenie w niej nie tylko deficytów, ale także potencjału – tego, co może wnieść do swojego środowiska, aby je rozwijać.

W codziennej praktyce pedagogicznej nauczyciele i nauczycielki wszystkich etapów edukacyjnych spotykają uczniów i uczennice, którzy w różnych typowych szkolnych lub przedszkolnych sytuacjach zachowują się w sposób zaskakujący nie tylko dla nich, ale także dla rówieśników. Zdarza się, że nie znajdując uzasadnienia dla takiego czy innego zachowania, twierdzą, że uczeń „bez powodu” krzyczy na lekcji, płacze, nie chce zmienić miejsca w klasie, wyjść na przerwę, usiąść z kimś w ławce, wszystko go rozprasza albo jest zamyślony i trudno w nim nawiązać kontakt, wszystko chce zrobić po swojemu, jest niezdarny, potyka się, przewraca, niszczy zeszyty i książki, ubiera się byle jak, nieadekwatnie do sytuacji. Lista takich „dziwactw” wydaje się nieskończona. Warto jednak spojrzeć na takie osoby nie przez pryzmat swoich czy ogólnie przyjętych norm funkcjonowania i nie oceniać, że zachowania te są wynikiem uporu, braku wychowania, niedbalstwa czy cech charakteru. Po prostu ich układ nerwowy odbiera i przetwarza sygnały płynące z otoczenia w odmienny sposób.

Zaburzenia w obszarach komunikacji i nawiązywania relacji z innymi dziećmi są jednymi z charakterystycznych i najbardziej typowych objawów spektrum autyzmu. Trudności z wykorzystywaniem i rozumieniem komunikacji werbalnej, jak i niewerbalnej nie oznaczają jednak, że osoby z ASD nie mają potrzeby nawiązywania kontaktu z otoczeniem, wymiany myśli czy informowania o swoich potrzebach. Dzieci w spektrum autyzmu zazwyczaj nie potrafią tego robić, gdyż nie uczą się tak intuicyjnie, jak ich rówieśnicy.