Wyzwania i sposoby komunikacji dzieci w spektrum autyzmu. Praktyczne aspekty rozwoju językowego

Wprowadzenie do komunikacji

„Człowiek jest z natury istotą społeczną” napisał Arystoteles w swoim traktacie pt. „Polityka”. Być może ludzkość – jako taka – nie tyle mogła rozwinąć się, ile w ogóle przetrwać, dzięki tworzeniu społeczeństw, w ramach których następował rozwój kultury i cywilizacji. Nie byłoby to jednak możliwe, gdyby nie komunikacja. Jakkolwiek swoje sposoby komunikacji wykształciły też zwierzęta, to jednak człowiek jest jedyną istotą, która w ramach jednego gatunku stworzyła tak liczną różnorodność języków, sposobów oraz form przekazu, nadając im przy tym różnorodne znaczenie.

Złożoność procesu komunikacji sprawia, że nie wystarczy tylko znajomość słów, symboli, czy nawet reguł gramatycznych, aby się porozumiewać. Materialnym formom trzeba nadać jeszcze niematerialne znaczenie, umieścić w kontekście i wyrazić w sposób zrozumiały dla drugiego człowieka. I nawet wtedy, kiedy to się uda, nie oznacza to, że dojdzie interakcji. Żeby do niej doszło, nadawca musi stać się odbiorcą, powinien zrozumieć komunikat drugiego człowieka i umieć nie niego odpowiedzieć.

Zaburzenia w komunikacji dzieci w spektrum autyzmu

Zaburzenia w obszarach komunikacji i nawiązywania relacji z innymi ludźmi są jednymi z charakterystycznych i najbardziej typowych objawów spektrum autyzmu. Trudności z wykorzystywaniem i rozumieniem zarówno komunikacji werbalnej, jak i niewerbalnej nie oznaczają jednak, że osoby z ASD nie mają potrzeby nawiązywania kontaktu z otoczeniem, wymiany myśli czy informowania o swoich potrzebach. Dzieci w spektrum autyzmu zazwyczaj nie potrafią tego robić, gdyż nie uczą się tak intuicyjnie, jak ich rówieśnicy. Próbują komunikować się z otoczeniem zgodnie z własnymi możliwościami i kompetencjami. 

Dlatego też należy uważnie obserwować wszelkie próby nawiązania kontaktu przez dziecko w spektrum autyzmu i rozwijać te umiejętności, które już ma, oraz uczyć nowych. Takich, które ułatwią mu komunikację z innymi. Określenie „spektrum autyzmu” zwraca uwagę na to, że zarówno zakres, jak i natężenie trudności w poszczególnych obszarach może być wśród dzieci zróżnicowany. Podobnie jest z komunikacją. 

Jedną grupę będą stanowiły dzieci nieposługujące się mową lub wypowiadające zaledwie kilka-kilkanaście słów, mając przy tym jednocześnie ubogi zakres posługiwania się innymi środkami komunikacji. To z kolei często wywołuje u nich frustrację objawiającą się np. bezcelowym poruszaniem się, agresją, krzykiem czy choćby posługiwaniem się przedmiotami w niekonwencjonalny sposób. Taki rodzaj komunikacji można nazwać przedsymboliczną. 

Drugą grupę stanowią dzieci znające większą liczbę słów i umiejące konstruować z nich proste, choć zazwyczaj niepoprawne gramatycznie zdania, których zrozumienie może stanowić pewną trudność. W tym przypadku komunikacja charakteryzuje się jednostronnością. Dziecko umie nadawać komunika...