Trudności z adaptacją szkolną uczniów

Adaptacja, lub inaczej przystosowanie do warunków szkolnych często określa się mianem procesu dwukierunkowego, to znaczy, że z jednej strony środowisko wpływa na jednostkę i wymaga od niej pewnych zmian w celu dostosowania się do panujących warunków, a z drugiej strony sama jednostka również wpływa na środowisko i zmienia je. Zachowanie równowagi między dostosowaniem a możliwością regulacji środowiska sprzyja prawidłowemu procesowi adaptacji ucznia. Niestety, zdarza się, że uczeń nie czuje, aby mógł wpłynąć na środowisko, a przystosowanie się do niego wydaje mu się trudnym, uciążliwym procesem. I chociaż szkoła, miejsce celowo zaprojektowane, powinna być środowiskiem umożliwiającym adaptację przeciętnemu uczniowi, okazuje się często przestrzenią, w której aktywują się rozmaite trudności. Takimi trudnościami adaptacyjnymi mogą być m.in.  problem z nawiązaniem kontaktów społecznych, wycofanie z życia klasy, lęk społeczny, obniżone poczucie własnej wartości itp.

Możliwe podłoża trudności z adaptacją

Nierzadko zdiagnozowanie przyczyn problemów z adaptacją  jest procesem trudnym i złożonym. Zazwyczaj nauczyciel ma dostęp do kawałka wiedzy zdobytej na podstawie obserwacji czy rozmów z uczniem lub jego rodzicem. Pozwala to na poznanie społecznego przystosowania ucznia, czyli jego dostosowania do przyjętych norm czy narzuconej roli. Niestety, to za mało, aby poprawnie zdiagnozować przyczyny problemów. Istnieje bowiem jeszcze tzw. przystosowanie osobowe (wewnętrzne ustosunkowanie się do środowiska), czyli zestaw emocji i myśli, jakie żywi uczeń. Tym jednak nie dzieli się zbyt chętnie. Dlatego nauczyciel, zanim postawi diagnozę, powinien poświęcić odpowiednio dużo czasu na zgromadzenie potrzebnych informacji. Czasami diagnoza jest ewidentna – uczeń nie chce przychodzić do szkoły, bo jest gnębiony przez starszych kolegów. Nie zawsze jednak sytuacja jest oczywista. Dlaczego trudności adaptacyjne występują? Przeanalizujmy kilka przypadków.

Warunki środowiskowe

Szkoła jest specyficznym środowiskiem. Z jednej strony intencjonalnie stworzona, zaprogramowana od A do Z, z ustalonymi regułami i procedurami, a z drugiej – nieokiełznana i nie dająca się uformować, tworzona przez różne osobowości i sytuacje. Właśnie ta zmienność i dynamika występująca w szkole może być podłożem różnych problemów z przystosowaniem. Szkolnymi czynnikami stresującymi, wyzwalającymi trudności z adaptacją, mogą być poziom hałasu, liczba klas (szczególnie w dużych placówkach), różnice wieku uczniów (szkoły podstawowe łączone z gimnazjami), surowy nauczyciel, dokuczający kolega itd. Częstym powodem trudności dziecka jest niemożność zintegrowania się z grupą albo padanie o...