Specyficzne zaburzenie zdolności matematycznych

Specyficzne zaburzenie zdolności matematycznych sprawia wiele problemów szkolnych, dlatego w niniejszym artykule pragnę przedstawić jego istotę i konsekwencje  w powstawaniu trudności szkolnych. 

Dyskalkulia to specyficzne trudności w uczeniu się matematyki. Na podstawie badań, jedną z pierwszych definicji dyskalkulii sformułował słowacki neuropsycholog Ladislav Košč. Według niego: „Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mającym swe podłoże w zaburzeniach genetycznych, wrodzonych tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem anatomiczno-fizjologicznym dojrzewania zdolności matematycznych odpowiednio do wieku, bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych”.

Przyjmuje się, że przyczyną specyficznych trudności w nabywaniu umiejętności arytmetycznych są zmiany w strukturze i funkcjach ośrodkowego układu nerwowego (OUN)2. Deficyty funkcji poznawczych są bezpośrednio związane z powstawaniem specyficznych trudności w uczeniu się matematyki i dotyczą funkcji: słuchowo-językowych, wzrokowo-przestrzennych, koordynacji wzrokowo-ruchowej, uwagi oraz pamięci.

Specyficzne zaburzenie zdolności matematycznych często sprawia dzieciom wiele kłopotów szkolnych. Biorąc pod uwagę znaczenie tego problemu, omówię teraz problemy istotne dla tego zaburzenia.

Wśród najczęstszych objawów dyskalkulii w szkole wymienia się:

• trudności z czytaniem i rozumieniem

Uczeń: 
–    ma trudności ze zrozumieniem języka matematycznego; 
–    zapomina przed skończeniem czytania długiego zadania, co było na początku;
–    myli się podczas odczytywania podobnie wyglądających liczb, np. 6 i 9 albo 3 i 8;
–    ma trudności w używaniu symboli dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia;
–    z trudem czyta liczby wielocyfrowe; 
–    ma trudność z liczbami, w których występuje zero, np. 1005, 5087;
–    błędnie odczytuje liczby, np. liczbę 13 odczytuje jako 31;
–    ma trudności z odczytywaniem wyników pomiarów;
–    ma problemy z odczytywaniem map, wykresów i tabel.

• trudności z pisaniem

Uczeń: 
–    często myli się w stosowaniu symboli matematycznych;
–    błędnie kopiuje liczby, obliczenia lub figury geometryczne z zestawu obrazków;
–    nie może przywołać z pamięci liczb, obliczeń, kształtów geometrycznych;
–    nie może poprawnie zapisać liczby zawierającej więcej niż jedną cyfrę.

• problemy z rozumieniem pojęć i symboli

Uczeń ma: 
–    trudności z rozumieniem symboli matematycznych;
–    trudność z oceną wartości miejsca dziesiętnego liczby;
–    problemy z rozumieniem pojęć związanych z wagą, przestrzenią, kierunkiem i czasem;
–    problemy z łączeniem formy graficznej z wartością liczbową;
–    problemy z rozumieniem pojęć: dużo, więcej i najwięcej;
–    problemy z rozumieniem terminów „ilości”, gdzie liczby są używane w połączeniu z jednostkami, np. 100 metrów;
–    problemy z relacjami między jednostkami miar, np. zależności między centymetrami, metrami i kilometrami;
–    trudności z powiązaniem terminów matematycznych z ich skrótami, np. centymetr – cm;
–    trudności z zapamiętaniem wzorów i co oznacza dany skrót w podanym wzorze;
–    problemy z zastosowaniem obliczeń matematycznych w zadaniach praktycznych.

• problemy z sekwencjonowaniem liczb i podstawowymi własnościami matematycznymi

Uczeń ma: 

• trudności z uszeregowaniem liczb ze względu na ich wartość, np. czy 16 poprzedza 17, czy następuje po 17;
• problemy z sekwencjami liczb, np. nie może do razu (automatycznie) stwierdzić, że 74 to o pięć więcej od 69, albo jest niezdolne do umieszczenia 8 i 27 w szeregu liczbowym. Często musi liczyć na palcach, by poradzić sobie z podstawowymi obliczeniami;
• złą pamięć w odniesieniu do prostych faktów liczbowych, np. tabliczki mnożenia;
• problemy z obliczeniami pamięciowymi;
• problemy z liczeniem wstecz, np. co cztery zaczynając od 100.

• problemy ze złożonym myśleniem

Uczeń ma: 

• trudności w wybraniu właściwej strategii w rozwiązywaniu problemów i w zmianie strategii na inną, jeśli uprzednio wybrana jest nieskuteczna (sztywność w myśleniu); 
• problemy z rozsądnym oszacowaniem, np. przy ocenie wymiarów w celu wykonania przybliżonych obliczeń i osiągnięcia rozsądnych odpowiedzi;
• trudności z utrzymaniem jednego ciągu myśli podczas rozwiązywania problemów matematycznych, włączając w to konsekwentne stosowanie wybranej strategii;
• trudności z planowaniem, tj. problemy z zaplanowaniem rozwiązania zadania przed faktycznym przystąpieniem  do rozwiązania;
• problemy z przechodzeniem z poziomu konkretów na poziom abstrakcyjnego myślenia. 

    
Dzieci, które mają specyficzne zaburzenie zdolności matematycznych, mogą:
–    przejawiać niepokój spowodowany wolniejszą pracą i popełnianiem większej liczby błędów niż inni;
–    odczuwać lęk na samą myśl, że trzeba zająć się matematyką;
–    przejawiać brak zaufania do własnych obliczeń;
–    unikać obliczeń przybliżonych i sprawdzania odpowiedzi;
–    przejawiać brak zaufania do własnych kompetencji matematycznych;
–    rozwijać strategie „wyuczonej  bezradności”;
–    często oddawać prace, które są niestaranne, pomazane, niechlujne;
–    przejawiać niechęć do pracy w grupach;
–    przejawiać dużą zmienność w wiedzy i w osiągnięciach („dobre i złe dni”);
–    mieć niską samoocenę.

Reasumując, należy stwierdzić, iż dyskalkulia stanowi bardzo ważny element w edukacji szkolnej. W tym właśnie kontekście opracowałam niniejsze praktyczne ćwiczenia, angażujące funkcje percepcyjno-motoryczne dziecka.

Jak wspierać dziecko z dyskalkulią?

Istotnymi elementami pomocy dziecku w przezwyciężeniu trudności uczenia się matematyki są między innymi: zachęcanie do nauki, sposoby w...