Specyficzne trudności w nauce czytania są poważnym problemem zarówno dla nauczycieli, jak i rodziców dzieci, które je przejawiają. W literaturze można spotkać się z różnorodnym rozumieniem pojęcia dysleksja, czyli specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.
Kluczowa definicja dysleksji została opublikowana w 1994 roku w Stanach Zjednoczonych przez Towarzystwo Dysleksji imienia Ortona (Orton Dyslexia Society) i brzmi ona następująco: Dysleksja jest jednym z wielu trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego.
POLECAMY
Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; jak również nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trud-
nościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu pojawiają się poważn trudności w opanowaniu czynności pisania i poprawnej pisowni.
W piśmiennictwie pedagogicznym specyficzne trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania u dzieci w młodszym wieku szkolnym określane są mianem ryzyka dysleksji.
Termin ryzyko dysleksji można zdefiniować jako zagrożenie wystąpienia dysleksji, czyli podwyższone prawdopodobieństwo rozwinięcia się tego zaburzenia w przyszłości u konkretnego dziecka1. Przypomina się o nim najczęściej w okresie poprzedzającym rozpoczęcie nauki czytania i pisania. W Polsce o ryzyku dysleksji mówimy w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym oraz uczniów klas I-III szkoły podstawowej.
Ryzyko dysleksji to symptomy dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka (deficyty rozwoju funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania), które zapowiadają wystąpienie dysleksji rozwojowej. Pojęcie to upowszechniła prof. Marta Bogdanowicz i w jej publikacjach można znaleźć bogaty materiał dotyczący tego zjawiska. Ryzyko dysleksji jest prawdopodobne w wypadku:
- obciążenia genetycznego (dysleksja występuje w rodzinie),
- ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu,
- dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego (występują symptomy ryzyka dysleksji).
Symptomy ryzyka dysleksji ujawniają się w formie opóźnienia rozwoju funkcji wzrokowych, słuchowo-językowych, ruchowych i lateralizacji, orientacji w schemacie ciała, przestrzeni i w czasie oraz w czytaniu i pisaniu.
W niniejszym artykule pragnę omówić wyłącznie specyficzne trudności w czytaniu.
Poniżej przedstawiam więc symptomy dysleksji rozwojowej u uczniów w nabywaniu umiejętności szkolnych dotyczących czytania.
Czytanie
Nasilone trudności w nauce czytania, przejawiające się w jednej z form:
- mało błędów, lecz wolne tempo czytania, prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), słabe rozumienie tekstu;
- bardzo szybkie tempo czytania, lecz z wieloma błędami, domyślanie się treści na podstawie kontekstu, często niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego tekstu;
albo występowanie pojedynczych objawów:
- niewłaściwe tempo czytania;
- nieodpowiednia do poziomu edukacji technika czytania.
Charakterystyczne objawy trudności w czytaniu to także:
- niechęć do czytania,
- opuszczanie liter w wyrazach,
- gubienie się w tekście,
- czytanie wspak,
- zgadywanie wyrazów,
- przekręcanie końcówek wyrazów,
- czytanie na pamięć,
- koncentracja na technice czytania zamiast na czytanej treści.
Najczęściej autorzy określają czytanie jako proces. Według M. Tyszkowej czytanie jest skomplikowanym procesem, angażującym w wieloraki sposób różnorodne czynności dziecka, do których zalicza ona: sensoryczne (wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne), ruchowe (artykulacyjne oraz manualne), poznawcze (pamięciowe, spostrzeżeniowe itp.), ale przede wszystkim umysłowe czynności.
W czytaniu można wyróżnić trzy integralnie połączone ze sobą aspekty, tworzące trzy poziomy:
- techniczny (technika czytania; kojarzenia grafemów z fonemami i odwrotnie),
- semantyczny (czytanie ze zrozumieniem: rozumienie treści zawartej w tekście),
- krytyczno-twórczy (czytanie krytyczno-twórcze), refleksyjna i krytyczna ocena odczytywanych treści.
Zdaniem A. Brzezińskiej przygotowanie dziecka do opanowania tych umiejętności wymaga rozwoju i doskonalenia:
- sfery funkcji psychomotorycznych (sprawność analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego; sprawność aparatu artykulacyjnego oraz sprawność manualna),
- sfery procesów emocjonalno-motywacyjnych (warunkujących postawę dziecka wobec konieczności opanowania tych umiejętności).
Należy zatem pamiętać, że wszystkie te sfery wzajemnie się warunkują, zapewniając właściwy poziom czytania. W tym właśnie kontekście opracowałam niniejsze ćwiczenia praktyczne, doskonalące tempo i technikę czytania dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej.
Jak wspierać rozwój dziecka ze specyficznymi trudnościami w nabywaniu umiejętności czytania?
Wskazówki dotyczące pracy w szkole
- Nie zmuszać dziecka do czytania głośnego wobec całej klasy (może nic nie zrozumieć z przeczytanego tekstu, a sposób czytania może być znacznie gorszy niż bywa to w innych warunkach). Dziecko dyslektyczne w czasie czytania całą uwagę koncentruje na technice tej czynności i często nie jest w stanie uświadomić sobie treści tego, co czyta.
- Na zajęciach najlepiej posadzić dziecko blisko siebie, aby móc je obserwować i pomóc mu, gdy będzie miało trudności.
- W klasie podczas czytania zadawać dziecku dyslektycznemu odpowiednio krótszy fragment tekstu.
- Praca nad opanowaniem czytania wymaga od dziecka wysiłku. Aby nie dopuścić do zniechęcenia, trzeba umożliwić dziecku wykazanie swoich umiejętności w innym zakresie i podkreślić wobec całej klasy jego osiągnięcia.
- Jeżeli dziecku uda się dobrze w klasie odczytać tekst, który opanowało w czasie ćwiczeń w domu, to nabiera ono przekonania, że wysiłek wkładany w pracę domową jest opłacalny, że poprzez pracę może osiągnąć umiejętność czytania.
- Dzieci dyslektyczne wykazują oznaki zmęczenia najczęściej po 10 minutach intensywnej koncentracji uwagi i wówczas muszą odpocząć – mieć krótką przerwę lub zmienić rodzaj aktywności.
- Dziecko dyslektyczne ma osłabioną funkcję pamięci, wymaga dłuższego czasu, wielu powtórzeń i utrwalenia materiału w dłuższym okresie, przy angażowaniu przy tym możliwie jak najwięcej zmysłów.
- Nie należy opierać nauki czytania na emocjach negatywnych: strachu, niepewności, poczuciu wstydu i winy, lecz na uczuciach pozytywnych: zainteresowaniu, zaciekawieniu, przeżyciu sukcesu. Trzeba unikać stwierdzeń silnie negatywnych, np.: nie, źle, to nie na temat. Nauczyciel powinien dać szansę poprawy: spróbuj powiedzieć o tym coś więcej, a może ocenisz to inaczej.
Wskazówki dotyczące pracy w domu
- Codziennie czytać dziecku, zachęcać je do śledzenia tekstu.
- Otaczać dziecko ciekawymi i stymulującymi tekstami.
- Stwarzać atmosferę, w której czytanie postrzega się jako przyjemną, odprężającą, niezbędną i cenioną czynność.
- Zachęcać i chwalić dziecko, dostrzegając wszystkie jego sukcesy.
- Czytać razem z dzieckiem. W początkowym etapie nauki najpierw pokazywać dziecku zapisaną literę, a potem głośno ją z nim wypowiadać.
Używać plastikowych lub drewnianych liter do układania słów. Zachęcać, by dziecko wypowiadało wyrazy najpierw sylabami, a dopiero potem składało je w całość.
Należy także podkreślić, iż niezmiernie istotna jest współpraca rodziców i nauczycieli w celu stworzenia wspólnego frontu działań wobec dziecka dyslektycznego. Bez wsparcia ze strony rodziców i nauczycieli dziecko nie będzie miało szans na pokonanie trudności.
Przezwyciężenie problemów z czytaniem dokonuje się na różne sposoby. Wśród wielu metod i technik czytania warto podkreślić między innymi efektywność metody czytania sylabami oraz treningowego rozwijania szybkości i bezbłędności czytania.
Celem ćwiczeń w czytaniu jest przede wszystkim opanowanie umiejętności czytania głośnego i cichego, doskonalenie tempa i techniki czytania oraz rozumienia czytanego tekstu. Umiejętności te niezbędne są w życiu i warunkują powodzenie szkolne ucznia.
W pracy terapeutycznej stosuje się następujące formy ćwiczeń:
- czytanie całościowe sylab i wyrazów,
- czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami,
- czytanie sylab i wyrazów w krótkich ekspozycjach,
- czytanie naprzemienne sylab, wyrazów i zdań,
- czytanie selektywne głośne i ciche,
- czytanie z przesłonką (w okienku),
- czytanie chóralne,
- ćwiczenia w rozumieniu treści.
Krótki przepis na dobre czytanie
- Codzienny i samodzielny trening czytania.
- Wspólne, głośne czytanie książek z rodzicami.
- Czytanie z dorosłym na zmianę lub w parach.
- Czytanie dla innych (dla babci, dziadka, brata, siostry).
- Rozmowa z dzieckiem na temat przeczytanego tekstu.
- Słuchanie tekstu z płyty (książka mówiona).
Wskazówki przydatne do codziennego czytania
- Mimo że oczy tylko patrzą, a czyta mózg, należy zadbać o oczy pod...
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 10 wydań magazynu "Życie Szkoły"
- Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
- Możliwość pobrania materiałów dodatkowych
- ...i wiele więcej!