Poza głównym nurtem

Tradycyjne szkolnictwo spotyka się z wieloma problemami niemal we wszystkich aspektach funkcjonowania – począwszy od kwestii organizacyjnych, a skończywszy na metodach edukacyjno--wychowawczych. Taki stan rzeczy buduje negatywny obraz szkoły, postrzeganej jako miejsce skutecznie odstraszające od nauki. Kilka lat temu Ken Robinson wygłosił w Londynie w Royal Society for the Encouragement of Arts, Manufacture and Commerce ciekawy wykład, w trakcie którego analizował wyniki badań nad tzw. rozbieżnym myśleniem, czyli umiejętnością dostrzegania różnych możliwych odpowiedzi na zadane pytanie oraz interpretacji zjawisk. Myślenie rozbieżne jest nieodłącznym elementem kreatywności.

Wyniki badań sugerują, że 98% dzieci w wieku od 3 do 5 lat posiada naturalną zdolność do kreatywnego myślenia na poziomie geniuszu, jednak po ukończeniu szkoły tylko 2% osiąga ten wynik. Badania przeprowadzono na 1500 osobach. Kiedy ktoś osiągał wynik powyżej pewnego ustalonego poziomu w danym zakresie, uznawano go za geniusza. Tabela ilustruje, jaki procent badanych osiągnęło poziom geniuszu. Chcąc zmienić zaistniałą sytuację, zarówno badacze problemu, jak i urzędnicy starają się poszukiwać nowych rozwiązań, sięgając do podstaw pedagogiki opartych na uniwersalnych wartościach.

POLECAMY

Tabela 1
Wiek	Poziom geniuszu
3–5 lat	98%
8–10 lat (te same dzieci pięć lat później)	32%
13–15 lat (te same dzieci po kolejnych pięciu latach)	10%
25 lat +	2%

Coraz częściej zdarza się, że tradycyjne szkoły włączają do swojej działalności elementy edukacji alternatywnej lub też powstają placówki w całości oparte na tym modelu pracy.

Czym zatem jest szkoła alternatywna, a czym alternatywna edukacja?

Szkoła alternatywna to placówka oświatowa proponująca model oparty na odmiennym od tradycyjnego systemie nauczania i wychowania. Odmienność ta może polegać m.in. na innych sposobach organizacji nauczania, aranżacji środowiska szkolnego, strukturach programowych.

Edukacja alternatywna – główne założenia:

Każde dziecko jest jedyne w swoim rodzaju i samo musi tworzyć obraz samego siebie. Najważniejszą kwestią są potrzeby dziecka; w przypadku braku ich zaspokojenia doprowadzamy m.in. do bierności, apatii, agresji, frustracji oraz wielu innych negatywnych reakcji.
Szkoła jest pewnego rodzaju ogniwem, spoiwem między rodziną a systemem społecznym.
Podstawą działania jest zdobycie przez ucznia wiedzy, a nie punktów na sprawdzianie; ważne, aby wiedzę móc wykorzystać w życiu.
Edukacja alternatywna uczy podejmowania ryzykownych decyzji i poznawania zasad sprawnego reagowania i działania.
Szkoła nie nakazuje, a daje możliwość.
Edukacja alternatywna jest zjawiskiem uniwersalnym, występującym w większości państw demokratycznych odczuwających potrzebę zmiany.
Dziecko wychowywane jest w duchu wewnętrznej harmonii, a nie poddawane tresurze.
Program szkolny nie jest dokumentem, z którego realizacji należy się rozliczyć; to element rozwoju szeroko rozumianej aktywności dziecka.
Nota punktowa nie stanowi podstawy oceniania, zastąpiono ją informacją na temat mocnych i słabych stron.
Nie przywiązuje się wagi do jednostek lekcyjnych oraz przedmiotów – w dużej mierze realizowane jest nauczanie interdyscyplinarne.

Tradycyjne szkoły preferują model, w którym dzieci przez większość lekcji uczą się w klasie, podejmując tę samą aktywność (brak możliwości podziału według preferowanej przez uczniów aktywności w jednym czasie), a nauczyciel występuje w roli wykładowcy. Motywacja ucznia do nauki wynika z chęci otrzymania dobrych ocen, zadowolenia rodziców i nauczycieli, uniknięcia kary za niespełnienie ich oczekiwań, czyli najczęściej jest zewnętrzna. W tej szkole uczeń jest przygotowywany pod wyniki egzaminu, testu i sprawdzianu. Liczy się głównie rozwój intelektualny kosztem pozostałych sfer rozwojowych.

Tabela przedstawia sylwetki prekursorów alternatywnych rozwiązań w edukacji.

Imię i nazwisko oraz krótka notatka biograficzna	Główne idee i założenia funkcjonowania szkoły
Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia 1870 r. w Chiaravalle, zmarła 6 maja 1952 r. w Noordwijkaan Zee w Holandii. Była pierwszą kobietą wykonującą zawód lekarza we Włoszech. Skutecznie przeciwstawiała się szkolnemu systemowi, który tłumił aktywność dziecka, głównie poprzez więzienie go w szkolnej ławce. Montessori uważała, że głównym zadaniem pedagogiki jest wspieranie spontaniczności i twórczości dzieci, a także umożliwianie im rozwoju fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego. W 1907 r. otworzyła przedszkole Casa Dei Bambini – Dom Dziecięcy.	Nauka poprzez aktywność własną dziecka. Oddziaływanie na dziecko poprzez przykład własny. Towarzyszenie dziecku w jego drodze do wiedzy, a nie wyręczanie go. Mieszane grupy wiekowe (tzw. grupy rodzinkowe) – Montessori nie wyznaczyła granic wiekowych, podziałów ani czasu, w którym dzieci powinny nabywać określoną umiejętność. Dzieci decydują, w jakiej kolejności będą wykonywać zadania, dzięki temu nauka odbywa się w tempie dostosowanym do indywidualnych możliwości. Dzieci uczą się wzajemnie od siebie. Nauczyciel przyjmuje rolę przewodnika, twórcy i organizatora. Podstawową zasadą jest wolność ucznia, z której powinna zrodzić się dyscyplina. Dziecko uczy się samokontroli i samokrytyki – samodzielnie koryguje błędy. Każde dziecko jest inne i interesuje się czymś innym, dlatego może samodzielnie wybrać ścieżkę rozwoju i miejsce pracy. Wprowadzenie pewnych stałych reguł, schematów i zasad. Dużą rolę przywiązuje się do odpowiedniego wyposażenia placówki. Pomoce powinny być skonstruowane w taki sposób, aby dziecko mogło samodzielnie skontrolować rezultat rozwiązania zadania.
Rudolf Steiner urodził się 27 lutego 1861 r. w Kraljevac w Chorwacji, zmarł 30 marca 1925 r. w Dornach niedaleko Bazylei. Był austriackim filozofem, wizjonerem, ponadto analizował spuściznę Goethego. Pierwsza szkoła realizująca jego myśl pedagogiczną powstała przy fabryce cygar Waldorf – Astoria, stąd nazwa – pedagogika waldorfowska.	Wychowanie kształtuje człowieka w oparciu o sztukę, ruch i działalność praktyczną. stotnym elementem jest zrzeszanie wszystkich członków społeczności szkolnej – rodziców, nauczycieli i uczniów wokół samorządnej inicjatywy oświatowej. Rodzice są ważnym ogniwem. Nauczyciel musi wykazać się zaangażowaniem i rzeczywistym wkładem pracy. Wprowadzono nowy przedmiot – eurytmię (z grec. piękno rytmu). Zadaniem tego przedmiotu jest uwidocznienie mowy i dźwięku poprzez ruch i kolor. W każdej klasie 2 razy w tygodniu prowadzone są lekcje eurytmii, których celem jest wyczucie rytmu w tańcu, śpiewie, ale również w rozmowie, pracy i życiu. Zajęcia w zakresie eurytmii mają znaczenie terapeutyczne. Zajęcia szkolne można podzielić na te związane ze sztuką, działalnością teatralną, działalnością praktyczną (np. szycie, gotowanie), gimnastyką. Religia nauczana jest zgodnie z wyborem rodziców. Fenomenem szkoły waldorfskiej jest nauczanie i uczenie się przedmiotów w cyklach zajęć podstawowych, we wszystkich klasach. Lekcja główna trwa 110 minut i składa się z pięciu następujących kolejno po sobie faz: Faza 1. Przesłanie i część rytmiczna. Dzieci grają na różnych instrumentach, recytują, śpiewają. Działanie to rozbudza dzieci, integruje je, wprowadza w odpowiedni nastrój. Faza 2. Przejście do tematu lekcji głównej. Nauczyciel powtarza z uczniami zagadnienia z poprzedniego dnia, pogłębiając zdobyte wiadomości, również w aspekcie moralnym. Atrakcyjności dodaje pełne zaangażowanie uczniów oraz wplatanie elementów humorystycznych. Faza 3. Wprowadzenie do nowego materiału – kształcenie główne. Na tym etapie następuje kontynuacja wątku zajęć. Nowe treści podawane są w sposób poglądowy. Nauczyciel umiejętnie stopniuje napięcie, zaspokaja ciekawość uczniów i wciąga w przeżywanie lekcji. Faza 4. Część praktyczna. Uczniowie wspólnie z nauczycielem podsumowują lekcję, rysują, piszą, tworzą dokumentację do danego tematu – forma własnego podręcznika (brak tradycyjnych podręczników). Faza 5. Część narracyjna. Polega na opowiadaniu przez nauczyciela dostosowanym do danej klasy, wykorzystuje się baśnie, później bajki i legendy, opowieści biblijne, następnie mitologię germańską, legendy słowiańskie, mity, opowieści o różnych narodach, biografie wybitnych ludzi. Dwugodzinna aktywność zakończona jest zajęciami rekreacyjnymi. Przez kolejne 2 godziny prowadzone są zajęcia artystyczne, nauka języków obcych lub praca w ogrodzie szkolnym. Popołudniowy blok zajęć obejmuje przedmioty artystyczne i...

Imię i nazwisko oraz krótka notatka biograficzna

Główne idee i założenia funkcjonowania
szkoły

Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia 1870 r. w Chiaravalle, zmarła 6 maja 1952 r. w Noordwijkaan Zee w Holandii. Była pierwszą kobietą wykonującą zawód lekarza we Włoszech. Skutecznie przeciwstawiała się szkolnemu systemowi, który tłumił aktywność dziecka, głównie poprzez więzienie go w szkolnej ławce. Montessori uważała, że głównym zadaniem pedagogiki jest wspieranie spontaniczności i twórczości dzieci, a także umożliwianie im rozwoju fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego. W 1907 r. otworzyła przedszkole Casa Dei Bambini – Dom Dziecięcy.

Nauka poprzez aktywność własną dziecka.
Oddziaływanie na dziecko poprzez przykład własny.
Towarzyszenie dziecku w jego drodze do wiedzy, a nie wyręczanie go.
Mieszane grupy wiekowe (tzw. grupy rodzinkowe) – Montessori nie wyznaczyła granic wiekowych, podziałów ani czasu, w którym dzieci powinny nabywać określoną umiejętność.
Dzieci decydują, w jakiej kolejności będą wykonywać zadania, dzięki temu nauka odbywa się w tempie dostosowanym do indywidualnych możliwości.
Dzieci uczą się wzajemnie od siebie.
Nauczyciel przyjmuje rolę przewodnika, twórcy i organizatora.
Podstawową zasadą jest wolność ucznia, z której powinna zrodzić się dyscyplina.
Dziecko uczy się samokontroli i samokrytyki – samodzielnie koryguje błędy.
Każde dziecko jest inne i interesuje się czymś innym, dlatego może samodzielnie wybrać ścieżkę rozwoju i miejsce pracy.
Wprowadzenie pewnych stałych reguł, schematów i zasad.
Dużą rolę przywiązuje się do odpowiedniego wyposażenia placówki. Pomoce powinny być skonstruowane w taki sposób, aby dziecko mogło samodzielnie skontrolować rezultat rozwiązania zadania.

Rudolf Steiner urodził się 27 lutego 1861 r. w Kraljevac w Chorwacji, zmarł 30 marca 1925 r. w Dornach niedaleko Bazylei. Był austriackim filozofem, wizjonerem, ponadto analizował spuściznę Goethego. Pierwsza szkoła realizująca jego myśl pedagogiczną powstała przy fabryce cygar Waldorf – Astoria, stąd nazwa – pedagogika
waldorfowska.

Wychowanie kształtuje człowieka w oparciu o sztukę, ruch i działalność praktyczną.
stotnym elementem jest zrzeszanie wszystkich członków społeczności szkolnej – rodziców, nauczycieli i uczniów wokół samorządnej inicjatywy oświatowej.
Rodzice są ważnym ogniwem.
Nauczyciel musi wykazać się zaangażowaniem i rzeczywistym wkładem pracy.
Wprowadzono nowy przedmiot – eurytmię (z grec. piękno rytmu). Zadaniem tego przedmiotu jest uwidocznienie mowy i dźwięku poprzez ruch i kolor. W każdej klasie 2 razy w tygodniu prowadzone są lekcje eurytmii, których celem jest wyczucie rytmu w tańcu, śpiewie, ale również w rozmowie, pracy i życiu. Zajęcia w zakresie eurytmii mają znaczenie terapeutyczne.
Zajęcia szkolne można podzielić na te związane ze sztuką, działalnością teatralną, działalnością praktyczną (np. szycie, gotowanie), gimnastyką. Religia nauczana jest zgodnie z wyborem rodziców. Fenomenem szkoły waldorfskiej jest nauczanie i uczenie się przedmiotów w cyklach zajęć podstawowych, we wszystkich klasach. Lekcja główna trwa 110 minut i składa się z pięciu następujących kolejno po sobie faz:

Faza 1. Przesłanie i część rytmiczna. Dzieci grają na różnych instrumentach, recytują, śpiewają. Działanie to rozbudza dzieci, integruje je, wprowadza w odpowiedni nastrój.

Faza 2. Przejście do tematu lekcji głównej. Nauczyciel powtarza z uczniami zagadnienia z poprzedniego dnia, pogłębiając zdobyte wiadomości, również w aspekcie moralnym. Atrakcyjności dodaje pełne zaangażowanie uczniów oraz wplatanie elementów humorystycznych.

Faza 3. Wprowadzenie do nowego materiału – kształcenie główne. Na tym etapie następuje kontynuacja wątku zajęć. Nowe treści podawane są w sposób poglądowy. Nauczyciel umiejętnie stopniuje napięcie, zaspokaja ciekawość uczniów i wciąga w przeżywanie lekcji.

Faza 4. Część praktyczna. Uczniowie wspólnie z nauczycielem podsumowują lekcję, rysują, piszą, tworzą dokumentację do danego tematu – forma własnego podręcznika (brak tradycyjnych podręczników).

Faza 5. Część narracyjna. Polega na opowiadaniu przez nauczyciela dostosowanym do danej klasy, wykorzystuje się baśnie, później bajki i legendy, opowieści biblijne, następnie mitologię germańską, legendy słowiańskie, mity, opowieści o różnych narodach, biografie wybitnych ludzi.

Dwugodzinna aktywność zakończona jest zajęciami rekreacyjnymi.

Przez kolejne 2 godziny prowadzone są zajęcia artystyczne, nauka języków obcych lub praca w ogrodzie szkolnym. Popołudniowy blok zajęć obejmuje przedmioty artystyczne i...

Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów

Co zyskasz, kupując prenumeratę?

10 wydań magazynu "Życie Szkoły"
Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
Możliwość pobrania materiałów dodatkowych
...i wiele więcej!

Sprawdź

Poza głównym nurtem
O alternatywach dla tradycyjnej edukacji

Współpraca z rodzicami różniącymi się kulturowo i językowo...

Twarzą w twarz

Nauczyciel, program, podręcznik a dziecko w drodze do przyszłości...

Niepopularne i trudne decyzje

Poza głównym nurtem O alternatywach dla tradycyjnej edukacji