Poza głównym nurtem
O alternatywach dla tradycyjnej edukacji

Wyniki badań sugerują, że 98% dzieci w wieku od 3 do 5 lat posiada naturalną zdolność do kreatywnego myślenia na poziomie geniuszu, jednak po ukończeniu szkoły tylko 2% osiąga ten wynik. Badania przeprowadzono na 1500 osobach. Kiedy ktoś osiągał wynik powyżej pewnego ustalonego poziomu w danym zakresie, uznawano go za geniusza. Tabela ilustruje, jaki procent badanych osiągnęło poziom geniuszu. Chcąc zmienić zaistniałą sytuację, zarówno badacze problemu, jak i urzędnicy starają się  poszukiwać nowych rozwiązań, sięgając do podstaw pedagogiki opartych na uniwersalnych wartościach. 

Coraz częściej zdarza się, że tradycyjne szkoły włączają do swojej działalności elementy edukacji alternatywnej lub też powstają placówki w całości oparte na tym modelu pracy. 

Czym zatem jest szkoła alternatywna, a czym alternatywna edukacja?

Szkoła alternatywna to placówka oświatowa proponująca model oparty na odmiennym od tradycyjnego systemie nauczania i wychowania. Odmienność ta może polegać m.in. na innych sposobach organizacji nauczania, aranżacji środowiska szkolnego, strukturach programowych. 

Edukacja alternatywna – główne założenia:

• Każde dziecko jest jedyne w swoim rodzaju i samo musi tworzyć obraz samego siebie. Najważniejszą kwestią są potrzeby dziecka; w przypadku braku ich zaspokojenia doprowadzamy m.in. do bierności, apatii, agresji, frustracji oraz wielu innych negatywnych reakcji.
• Szkoła jest pewnego rodzaju ogniwem, spoiwem między rodziną a systemem społecznym.
• Podstawą działania jest zdobycie przez ucznia wiedzy, a nie punktów na sprawdzianie; ważne, aby wiedzę móc wykorzystać w życiu. 
• Edukacja alternatywna uczy podejmowania ryzykownych decyzji i poznawania zasad sprawnego reagowania i działania.
• Szkoła nie nakazuje, a daje możliwość.
• Edukacja alternatywna jest zjawiskiem uniwersalnym, występującym w większości państw demokratycznych odczuwających potrzebę zmiany.
• Dziecko wychowywane jest w duchu wewnętrznej harmonii, a nie poddawane tresurze.
• Program szkolny nie jest dokumentem, z którego realizacji należy się rozliczyć; to element rozwoju szeroko rozumianej aktywności dziecka.
• Nota punktowa nie stanowi podstawy oceniania, zastąpiono ją informacją na temat mocnych i słabych stron.
• Nie przywiązuje się wagi do jednostek lekcyjnych oraz przedmiotów – w dużej mierze realizowane jest nauczanie interdyscyplinarne. 

Tradycyjne szkoły preferują model, w którym dzieci przez większość lekcji uczą się w klasie, podejmując tę samą aktywność (brak możliwości podziału według preferowanej przez uczniów aktywności w jednym czasie), a nauczyciel występuje w roli wykładowcy. Motywacja ucznia do nauki wynika z chęci otrzymania dobrych ocen, zadowolenia rodziców i nauczycieli, uniknięcia kary za niespełnienie ich oczekiwań, czyli najczęściej jest zewnętrzna. W tej szkole uczeń jest przygotowywany pod wyniki egzaminu, testu i sprawdzianu. Liczy się głównie rozwój intelektualny kosztem pozostałych sfer rozwojowych.  

Tabela przedstawia sylwetki prekursorów alternatywnych rozwiązań w edukacji.