Mózg zintegrowany, czyli jak uczyć się przez zmysły

Życie jako doznanie wielozmysłowe

Każdy zmysł ma w mózgu oddzielną reprezentację, ale z uwagi na to, że w świecie realnym występują kompozycje bodźców, a zatem życie jest doznaniem multisensorycznym, niezwykle ważne jest współdziałanie zmysłów. Środowisko otaczające dziecko oddziałuje na każdy układ zmysłów:

• dotyk – gdy dotyka ołówka, bierze za rękę inne dziecko, wkłada czapkę, bawi się różnymi przedmiotami, przewraca kartki w książce,
• słuch – gdy słucha, co mówią inni uczniowie, inne dzieci czy nauczyciel,
• wzrok – gdy pisze, rysuje, śledzi ruch przedmiotów, 
• smak – gdy zjada bułkę, pije sok,
• zmysł proprioceptywny – gdy podnosi rzeczy o różnej wielkości, niesie plecak,
• zmysł przedsionkowy – gdy idzie, zatrzymuje się i znowu idzie, schyla się, 
• zmysł interoceptywny – gdy odczuwa wewnętrzny stan swojego ciała.

Reakcja na bodźce zależy od progu pobudzenia zmysłowego, oznaczającego stopień wrażliwości na potencjalnie irytujące bodźce, takie jak: głośny dźwięk, nieznana konsystencja, intensywny smak, jaskrawe światło (Biel 2017, s. 18–20, 39).

Jean Ayres definiowała integrację sensoryczną jako proces polegający na tym, że mózg po otrzymaniu informacji ze wszystkich systemów zmysłowych identyfikuje je, przekształca i integruje ze sobą oraz z wcześniejszymi doświadczeniami, aby mogły być one wykorzystywane w celowym działaniu.

Człowiek jako istota sensoryczna 

Do ludzkiego organizmu dociera nieustannie ogromna liczba informacji zmysłowych – zewnętrznych i wewnętrznych. 

Jeśli bez zakłóceń trafiają one do mózgu, integrują się z informacjami sensorycznymi pochodzącymi z innych układów, pozwalając odpowiednio reagować. Receptory wzroku odbierają kolor, światło, ruch, przekształcając je w komunikaty, które trafiają do kory wzrokowej. Receptory słuchu odbierają fale dźwiękowe i przetwarzają je w komunikaty trafiające do kory słuchowej. Integracja tych dwóch układów pozwala usłyszeć inną osobę, zobaczyć ją, odwrócić ku niej głowę, ponieważ aktywowany zostaje również układ przedsionkowy. Reakcje te, zwane adaptacyjnymi, stanowią podstawę prawidłowego funkcjonowania człowieka. 

Jean Ayres – psycholog, pedagog specjalny, terapeutka zajęciowa, twórczyni metody integracji sensorycznej – definiowała integrację sensoryczną jako proces polegający na tym, że mózg po otrzymaniu informacji ze wszystkich systemów zmysłowych identyfikuje je, przekształca i integruje ze sobą oraz z wcześniejszymi doświadczeniami, aby mogły być one wykorzystywane w celowym działaniu. Wykazała ona znaczenie trzech podstawowych, najwcześniej dojrzewających systemów zmysłowych w procesie prawidłowego rozwoju dziecka: systemu dotykowego, systemu czucia głębokiego, tzw. propriocepcji (czucie własnego ciała), i układu przedsionkowego zwanego zmysłem równowagi.

Zdaniem Ayers to od właściwej stymulacji przez bodźce dotykowe i przedsionkowo-proprioceptywne zależy kształtowanie się procesów percepcji wzrokowej i słuchowej oraz koordynacji (Odowska-Szlachcic 2013, s. 24).

Od właściwej stymulacji przez bodźce dotykowe i przedsionkowo-proprioceptywne zależy kształtowanie się procesów percepcji wzrokowej i słuchowej oraz koordynacji.

Świat zmysłów

Większość ludzi bez trudu przystosowuje się do nieustannego otrzymywania bodźców z różnych zmysłów (integracja sensoryczna). By zrozumieć ten złożony proces, warto poznać, jak działają poszczególne zmysły. 

Pierwszym z rozwijanych przez człowieka układów sensorycznych jest dotyk, który małe dzieci poznają, gdy są brane na ręce i przytulane....