Reakcje lękowe u dzieci

Strachy, lęki i obawy to naturalne stany, które występują niemal codziennie w życiu każdego człowieka. Stanowią bowiem jeden z etapów rozwoju fizycznego, poznawczego i emocjonalnego. Doznają ich zarówno dorośli, jak i dzieci.

Lęk pojawia się za każdym razem, gdy dziecko rozpoznaje niebezpieczeństwo. W sytuacji, w której nie ma rzeczywistego zagrożenia lub gdy reakcja dziecka jest nieadekwatna do zagrożenia i nadmierna, lęk przestaje pełnić funkcję adaptacyjną i może prowadzić do szkodliwych zmian w zachowaniu.¹

Pojęcia strach i lęk stosujemy zamiennie, mimo że w ich definicjach można zauważyć istotne różnice. Według M. Molickiej strach to emocja wrodzona, będąca reakcją na bodźce zagrażające – np. bólowe, dźwiękowe, utraty równowagi. Natomiast lęk jest procesem wewnętrznym niezwiązanym bezpośrednio z zagrożeniem, jest wzbudzany wewnętrznie i stanowi pewnego rodzaju formę oczekiwania na zagrożenie i przewidywania niebezpieczeństw. 

A. Szczepaniak podaje cztery aspekty reakcji lękowych:

• aspekt poznawczy – wyrażający się w spostrzeganiu możliwego zagrożenia, przeczuciu, że może zdarzyć się coś złego, zniekształcaniu percepcji i procesów myślenia w taki sposób, że pozornie obojętne sytuacje czy przedmioty wydają się zagrażające,
• aspekt somatyczny – związany z zewnętrznymi oznakami odczuwanego lęku, takimi jak bladość skóry czy tzw. gęsia skórka, potliwość, drżenie ust, napięcie mięśni, rozszerzenie źrenic, przyspieszone bicie serca, mdłości lub utrata kontroli nad pęcherzem i zwieraczem,
• aspekt emocjonalny – zły nastrój, subiektywnie odczuwane przerażenie, groza, panika, obawy o przyszłość, poczucie niemożności przewidzenia zagrożeń i zapanowania nad nimi,
• aspekt behawioralny – obejmujący mimowolne reakcje niepokoju, jak również reakcje sprawcze, mające na celu zrobienie czegoś z przedmiotem strachu. O ile w sytuacji strachu organizm szykuje się do działania – ucieczki lub obrony przed zagrożeniem, to w przypadku lęku mamy trudności z konstruktywnym reagowaniem, a energia jest wydatkowana na poszukiwanie wskazówek, które pomogą r...