Zaburzenia zdrowia psychicznego
Zaburzenia psychiczne (ang. mental disorders) to wszelkie odstępstwa od poprawnie funkcjonującego stanu zdrowia psychicznego. Badaniami oraz szukaniem rozwiązań i przyczyn zajmuje się psychopatologia. Do zaburzeń psychicznych należy szeroka gama problemów. Przyczyn chorób psychicznych można upatrywać w:
REKLAMA
- czynnikach genetycznych,
- zaburzeniach w ilości neuroprzekaźników,
- urazach bądź chorobach,
- używaniu substancji szkodliwych – alkohol, narkotyki, dopalacze i inne,
- traumatycznych zdarzeniach życiowych,
- czynnikach środowiskowych i wielu innych.
Ważne jest to, żeby zaznaczyć, że bardziej narażone na choroby psychiczne są osoby, które prowadzą tzw. niehigieniczny tryb życia, tj. nadużywają alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, nie wysypiają się oraz przebywają w toksycznych środowiskach. Do tego ostatniego aspektu można zaliczyć także zły wpływ środowiska rodzinnego.
Zagadnienia związane z samobójstwem
Nie jest możliwe wskazanie jednej przyczyny samobójstwa, gdyż wiele czynników może decydować o tym, że osoba będzie w stanie kryzysu. Poważnym zagrożeniem, o którym warto wspomnieć, jest depresja. Niekiedy jest mylona z lenistwem. Komunikaty typu „jesteś leniwy”, „weź się w garść” mogą być wyjątkowo krzywdzące dla osoby, która nie jest w stanie panować nad swoim organizmem, np. nie jest w stanie wstać z łóżka. Nieleczona depresja bądź inne zaburzenie psychiczne są przyczyną tysięcy prób samobójczych. Samobójstwa dokonane to śmierć 5201 osób w 2021 r. (zwjr.pl/artykuly/statystyki-samobojstw-polska-i-swiat).
Niezwykle ważne do zrozumienia jest to, że myśli samobójcze są objawem choroby, a nie świadomą decyzją. Dane osoby czują poczucie winy, bezradności, lęku. Z kolei myśli samobójcze także mogą wystąpić u człowieka zdrowego, pod wpływem ciężkich sytuacji życiowych, które przekraczają próg wytrzymałości człowieka, co związane jest z różnicami indywidualnymi.
Sygnały mogące świadczyć o kryzysie samobójczym
- Osoba zgłasza się do różnych lekarzy czy rodziców, skarżąc się na wiele dolegliwości o nieznanym pochodzeniu i nieokreślonej przyczynie,
- plany samobójcze bądź zainteresowanie tematem śmierci,
- osoba zdecydowana na samobójstwo zaczyna porządkować swoje sprawy: pisze testament czy list samobójczy, odwiedza rodzinę, sprząta dom, spłaca długi, oddaje swoje zwierzęta.
To nie są jedyne aspekty związane z kryzysem samobójczym. W sytuacji trudnej emocjonalnie ważnym elementem jest to, aby skontaktować się ze specjalistą z zakresu zdrowia psychicznego.
Doświadczenia biegłego sądowego
Poniżej przedstawiony zostanie fragment opinii biegłego sądowego w zakresie suicydologii, wystawionej na potrzeby prokuratury. Brak działań w zakresie zdrowia psychicznego może zakończyć się tragicznie dla zdrowia i życia człowieka w każdym wieku – także tego najmłodszego.
Działania suicydologa w tym zakresie polegało na przeanalizowaniu akt sprawy dotyczącej samobójstwa dwunastoletniego chłopca.
Przyczyny, które mogły doprowadzić do targnięcia się dziecka na własne życie
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego (PTS) oraz suicydologii jako nauki nie można ustalić jednej przyczyny samobójstwa.
Jest to proces, który może trwać miesiące, a nawet lata – tak było także w tym wypadku. Z akt sprawy wynikało, że problemy dziecka w zakresie uczenia się i zagrożenia wykluczeniem społecznym trwały co najmniej siedem lat. Biorąc pod uwagę wiek dziecka (przypomnijmy: dwunastoletni chłopiec), można uznać, że przez prawie pół życia osoba ta zmagała się z wieloma różnymi trudnościami natury psychicznej.
W wyniku analizy akt sprawy oraz wiedzy specjalistycznej z zakresu suicydologii przedstawione zostaną te elementy, które wydają się najbardziej prawdopodobne w danej sytuacji.
Do możliwych przyczyn samobójstwa można zaliczyć:
- narastające trudności w funkcjonowaniu dziecka podczas edukacji, w tym kształcenia domowego, oraz prawdopodobieństwa powrotu do nauczania w szkole i stresu z tym związanego,
- brak decyzji o wdrożeniu kształcenia specjalnego mimo trudności w zakresie edukacyjnym (co związane było z brakiem pomocy dziecku),
- zagrożenie niedostosowania społecznego i konsekwencje z tym związane,
- brak wsparcia psychologicznego,
- brak wdrożenia aspektów związanych z psychoterapią oraz terapią z uwagi na zaburzenia,
- brak adekwatnej/skutecznej współpracy miedzy rodzicami a szkołą,
- brak zainteresowania uczniem ze strony instytucji w szerszym znaczeniu – brak dokumentacji i wglądu w sytuację rodzinną mimo pewnych zastrzeżeń kierowanych w stosunku do rodziców,
- brak doświadczeń związanych z tworzeniem relacji rówieśniczych,
- brak terapii w zakresie zaburzeń emocjonalnych i hiperkinetycznych,
- dość płytkie relacje i rozmowy z bliskimi osobami,
- poczucie osamotnienia, niezrozumienia dziecka przez otaczające środowisko.
- w opinii poradni pedagogiczno-psychologicznej czy w kontakcie z innymi instytucjami, rodzicami nie wskazano bezpośrednio na zagrożenie związane z konsekwencjami zaburzeń emocjonalnych, jakimi może być próba samobójcza czy samobójstwo dokonane (jak w tym wypadku).
Istotne jest zatem to, aby informować rodziców o zagrożeniu suicydalnym, żeby byli świadomi konsekwencji braku wdrożenia pomocy specjalistycznej. Czynnikami, które mogą być związane z narastającym zagrożeniem suicydalnym, są samookaleczenia, aktywne myśli samobójcze, mówienie o śmierci, zainteresowanie śmiercią czy dostęp do środków, które mogą przyczynić się do tego aktu (np. rodzic znajduje u dziecka żyletki czy inne materiały, których nigdy dziecko nie potrzebowało).
W tym wypadku diagnoza ADD w sytuacji dziecka, oprócz trudności w aspekcie szkolnym (niezwracanie uwagi na szczegóły, popełnianie bezmyślnych błędów, trudności z utrzymaniem uwagi nad wykonywaną pracą, niecierpliwość, słomiany zapał, trudności z przyswajaniem materiału), mogła powodować wiele emocjonalnych, poznawczych i społecznych trudności. Mogło się to charakteryzować także niechęcią do opowiadania o tym, co działo się w przedszkolu lub szkole. Dziecko mogło charakteryzować się niską samooceną, wahaniami nastroju, stanem dezorientacji, problemami w nawiązywaniu relacji międzyludzkich (co wynika z akt sprawy).
Zgodnie z wiedzą suicydologiczną biegłego oraz według prof. Brunona Hołysta, prezesa Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego, można wyróżnić trzy główne przyczyny zachowań autodestrukcyjnych u dzieci:
- Niepowodzenia w szkole (dziecko nie radzi sobie z presją i postawionymi przed nim zadaniami),
- Atmosfera w domu (może to być to związane z rodziną dysfunkcyjną, ale może być też brak uwagi, jeśli dziecko nie ma oparcia w bliskich),
- Choroba, np. depresja, która dotyka również najmłodszych.
Podsumowując, wszystkie te aspekty były prawdopodobne w badanej sprawie.
Leczenie
W wypadku podejrzeń lub obaw, że osoba nam bliska ma myśli samobójcze, należy poprosić o pomoc lekarza rodzinnego czy psychiatrę bądź zadzwonić na numer 116 123.
Najgorszą rzeczą, jaką można zrobić, jest zostawienie takiej osoby samej, nawet jeżeli zapiera się, że nie potrzebuje pomocy. Nie zawsze osoba mająca takie myśli będzie wyglądać na nieszczęśliwą lub będzie sygnalizować jakiekolwiek objawy. W związku z tym warto poświęcić dużo czasu na rozmowę z osobą, która doświadczyła wiele traumatycznych przeżyć, w celu wstępnej analizy jej stanu psychicznego.
Codzienne doświadczenia mają wpływ na cały organizm człowieka. Sposób leczenia zależy od rodzaju trudności. Czasami wystarczy farmakoterapia. Czasem przyjmowanie leków połączone z psychoterapią, a także ze zmianą środowiska. To wszystko będzie zależało od różnic indywidualnych. W wypadku poważniejszych chorób, np. różnego rodzaju psychoz, konieczny jest pobyt w szpitalu. Wczesne wykrycie choroby i prawidłowe leczenie daje pacjentowi nadzieję na prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Kluczem jest konsekwentna terapia, stosowanie zaleceń lekarza i unikanie sytuacji destrukcyjnych. Ważne jest też wsparcie ze strony bliskich.
Przydatne numery telefonów – tu można uzyskać pomoc:
- 22 484 88 04
TELEFON ZAUFANIA MŁODYCH (dla dzieci, młodzieży i młodych dorosłych do 25. roku życia). Psychologowie dyżurują od poniedziałku do soboty, od 11.00 do 21.00. Jest też możliwość skorzystania z pięciu darmowych sesji wsparcia online z psychologiem.
- 116 123
TELEFON ZAUFANIA DLA OSÓB DOROSŁYCH W KRYZYSIE EMOCJONALNYM (numer bezpłatny, czynny pięć dni w tygodniu od 14.00 do 22.00).
- 22 594 91 00
ANTYDEPRESYJNY TELEFON ZAUFANIA FORUM PRZECIW DEPRESJI (linię oraz forum internetowe dostępne na stronie: www.forumprzeciwdepresji.pl obsługuje lekarz psychiatra; telefon czynny jest w środy i czwartki od 17.00 do 19.00).
- 800 70 2222
BEZPŁATNA CAŁODOBOWA LINIA BEZPOŚREDNIEGO WSPARCIA DLA OSÓB W STANIE KRYZYSU PSYCHICZNEGO (przy telefonie dyżurują psycholodzy Fundacji ITAKA).
- 535 674 379 oraz 535 658 549
DARMOWA I ANONIMOWA POMOC PSYCHOLOGICZNO-PSYCHIATRYCZNA „POMOC W KRYZYSIE” (telefony czynne od poniedziałku do piątku od 9.00 do 18.00).
- 22 270 11 65
TELEFON WSPARCIA STOWARZYSZENIA ANIMO (telefon czynny jest od poniedziałku do czwartku od 18.00 do 21.00).
Dlaczego tak ważny jest zdrowy tryb życia?
Dobrostan to stan psychiczny, który jest integralną częścią życia, dlatego warto odnaleźć indywidualne techniki pomagające nam zachować równowagę umysłu.
Zdrowie psychiczne to suma pewnych składowych, zaliczyć można do nich m.in. zdrowe odżywianie, odpowiednią ilość snu, aktywność fizyczną, życie towarzyskie, zarządzanie stresem, unikanie używek, pomoc innym, życzliwość czy umiejętność proszenia o pomoc.
Podsumowanie
Zauważenie aspektów związanych z syndromem presuicydalnym jest elementem bardzo skomplikowanym i trudnym, szczególnie wtedy, kiedy współpraca między instytucjami, rodziną a uczniem nie przebiega prawidłowo.
W tym wypadku zabrakło odpowiedniego wsparcia psychicznego dla dziecka. Decyzja o samobójstwie mogła być związana z cechami osobowości, indywidualnymi uwarunkowaniami, wcześniejszymi doświadczeniami oraz procesem chorobowym postępującym u dziecka.
Syndrom presuicydalny jest możliwy do zauważenia w sytuacji współpracy z ekspertami i podejmowania terapii odpowiedniej dla konkretnego pacjenta, co kilkukrotnie wskazywano w badaniach poradni psychologiczno-pedagogicznej.
W badanym przypadku samobójstwo wynikało z uwarunkowań indywidualnych, braku pomocy specjalistycznej świadczonej przez specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego – psycholog, terapeuta, psychiatra.
Zgodnie z danymi udostępnionymi biegłemu w ostatnich miesiącach przed śmiercią chłopiec nie korzystał z pomocy psychologicznej, psychoterapeutycznej czy psychiatrycznej. Nieznane są także działania pomocowe, które mogłyby obejmować chłopca w obrębie szkoły, do której uczęszczał.
Brak pomocy w szerokim, wieloaspektowym zakresie mógł spowodować pogorszenie się stanu dziecka z uwagi na występowanie wcześniejszych zaburzeń. Dużą trudnością jest także to, że rodzice mogli nie akceptować tego, co dzieje się z dzieckiem. W przypadku nauczania indywidualnego bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na powód takiej decyzji. Brak pomocy, kontaktów z rówieśnikami i płytkie relacje rodzinne mogę doprowadzić do nieodwracalnych skutków dla życia i zdrowia jednostki.
Bibliografia
- Kielan A., Stradomska M., Jaworski M., Mosiołek A., Chodkiewicz J.,
- Święcicki Ł., Walewska-Zielecka B., Promotion of men’s mental health, „Psychiatria” 2020, t. 17, nr 4, s. 212–215.
- Kielan A., Stradomska M., Jaworski M., Mosiołek A., Chodkiewicz J., Święcicki Ł., Walewska-Zielecka B., Samobójstwo i problem zdrowia psychicznego mężczyzn w Polsce, „Psychiatria i Psychologia Kliniczna” 2020, t. 20, nr 3, s. 191–195.
- Stradomska M., Communication in the assistance relationship – the suicidological aspect, „Journal of Modern Science” 2019, t. 43, nr 4, s. 31–52.
- Stradomska M., Suicide and Internet addiction – psychological perspective, „Scientific Journal of Bielsko-Biala School of
- Finance and Law” 2019, t. 23, nr 1, s. 42–46.
- Stradomska M., Zagrożenie samobójstwem a dostęp do środków letalnych – analiza suicydologiczna, „Facta Simonidis” 2020, t. 13, s. 131–143.
- Życie Warte Jest Rozmowy, https://zwjr.pl/artykuly/statystyki-samobojstw-polska-i-swiat [dostęp: 19.01.2023].
