Im dzieci starsze, tym częściej i dłużej przebywają online. Prawie połowa 9-10 latków (47,7%) posiada swój profil w serwisie społecznościowym, w mediach społecznościowych albo na stronie z grami internetowymi, a 55% dzieci w tym wieku w dzień roboczy spędza w internecie przynajmniej godzinę.[2]
POLECAMY
Jednocześnie wiemy, że chociaż dzieci są pokoleniem nie znającym świata bez internetu, nie rodzą się z wiedzą o tym, jak bezpiecznie korzystać z zasobów i możliwości, które oferuje sieć. Wynika to nie tylko z braku wiedzy, czy doświadczenia w młodym wieku, ale przede wszystkim z nierozwiniętych jeszcze w odpowiedni sposób kompetencji społeczno-emocjonalnych. Tak samo, jak uczą się być obywatelami w społeczeństwie, potrzebują być wprowadzone w świat cyfrowego obywatelstwa przez mądrych dorosłych. To oznacza, że edukację cyfrową i medialną powinniśmy zaczynać już w przedszkolu. W grupie dzieci opowiadają sobie o tym, co robią w sieci, więc całkowity zakaz korzystania z internetu może je w pewnym sensie wykluczać społecznie - z drugiej strony wielu dorosłych z pewnością spotkało się z sytuacją, kiedy surowe zakazy okazywały się przeciwskuteczne. Zakaz być może odwlecze czas inicjacji, jednak najważniejsze jest odpowiednie przygotowanie, już od najmłodszych lat.
Przywołuje to na myśl przygotowania do ważnych zmian życiowych w życiu dziecka - na przykład rozpoczęcia przedszkola czy nauki w szkole. Często poprzedzone jest to dużym zainteresowaniem ze strony rodziców dotyczącym wyboru placówki - rodzice zapoznają się z warunkami, jakie w niej panują, chcą porozmawiać z osobami, które tam pracują, poznać nauczycieli, którzy będą codziennie spędzać wiele godzin z ich pociechami. Kiedy przychodzi pierwszy września - często towarzyszą dziecku osobiście. Dlaczego z wprowadzaniem dzieci w świat internetu miałoby być inaczej i mielibyśmy mu w tym nie towarzyszyć?
Wobec tego, jak przejść do praktycznych aspektów? Metod działania jest wiele: począwszy od rodziców, przez przedszkola i szkoły, aż po organizacje, które się w tym temacie specjalizują. Rodzice powinni przede wszystkim wiedzieć jak długo i gdzie dokładnie spędza czas ich dziecko w sieci. Warto razem ustalić domowe zasady korzystania z internetu. Pamiętajmy, że dzieci obserwują to, co robią dorośli, ustalone zasady powinny więc dotyczyć wszystkich domowników, więc być może okaże się konieczne przyjrzenie się najpierw sobie, swoim nawykom i sposobom na spędzanie czasu wolnego. Warto również zainstalować oprogramowanie do kontroli rodzicielskiej, które pomoże filtrować treści docierające do dziecka i ograniczy czas użytkowania urządzenia. Regularne rozmowy z dzieckiem i towarzyszenie mu online pomagają budować relację i przygotowywać maluchy do samodzielnej eksploracji przestrzeni wirtualnej w przyszłości.
Poza działaniami w domu ważne jest to, co robią z maluchami nauczyciele i nauczycielki. Regularne korzystanie z zasobów internetu w celach edukacyjnych pomaga budować prawidłowe wzorce i staje się okazją do rozmowy. Czasami wypowiedzi kolegów i koleżanek stają się dla dzieci silniejszym bodźcem niż słowa rodzica. W grupie maluchy chętnie się otwierają, mówią o tym, co je spotkało dając podstawę do planowania kolejnych działań edukacyjnych i wychowawczych. Warto też wykorzystać fakt, że nauczyciel czy nauczycielka cieszy się często większym autorytetem niż mama czy tata - jak “pani” czy “pan” powie, że trzeba się zachować w konkretny sposób, to dla dziecka jest to zasada nie do złamania.
Do edukacji cyfrowej niekoniecznie potrzebujemy specjalnego sprzętu. Profilaktyka to w tym przypadku rozwijanie prawidłowych postaw i wartości. Możemy je trenować poprzez aktywności całkowicie offline. Pomagają w tym organizacje, które współpracują z ekspertami i ekspertkami, tworząc materiały adekwatne do wieku i możliwości dzieci. Idealnym przykładem jest tutaj Fundacja Szkoła z Klasą, która prowadzi bezpłatne programy pomagające nauczycielom i nauczycielkom radzić sobie z wyzwaniami edukacyjnymi XXI wieku, jak np. wielokulturowe klasy, dobrostan czy właśnie edukacja cyfrowa.
Warto skorzystać z zasobów programu Asy Internetu realizowanego przez Fundację we współpracy z Google. Program ten opiera się na rozwijaniu postaw pomagających radzić sobie w świecie - zarówno online jak i offline. Edukacja cyfrowa jest w tym przypadku rozumiana jako wiedza o tym, jakie treści i informacje o sobie warto udostępniać innym, uważność na oszustwa i wyłudzenia, skuteczna ochrona swojej prywatności, życzliwość i reagowanie na niewłaściwe zachowania oraz szukanie wsparcia w trudnych sytuacjach. Obszarom tym odpowiadają wartości: rozsądek, uważność, siła, życzliwość i odwaga, które są rozwijane poprzez aktywności dostosowane do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Dostępny na stronie Asów Internetu podręcznik “Scenariusze zajęć o cyfrowym obywatelstwie i bezpieczeństwie dla edukacji wczesnoszkolnej” nadaje się także dla dzieci młodszych, co potwierdza jego regularne wykorzystywanie przez Zofię Wojnowską, dyrektorkę Przedszkola Samorządowego w niewielkiej wsi na Podkarpaciu.[3]
Do wykonania zaproponowanych tam ćwiczeń nie jest potrzebna umiejętność czytania i pisania ani tym bardziej dostęp do internetu czy jakichkolwiek urządzeń cyfrowych. Zawiera on aktywności oparte na komiksie o bliźniakach. Każdy rozdział otwiera wycinek z “Cyfrowego pamiętnika Aski i Asa”, który nauczyciel czyta na głos lub daje uczniom do samodzielnego przeczytania. Potem następuje dyskusja kierowana o opisanej tam sytuacji, zabawy ruchowe oraz praca plastyczna.
Przykład aktywności:
Przygotuj kartki z bloku technicznego oraz papier do wycinania, nożyczki, klej, przybory do pisania i rysowania, a także dla młodszych dzieci i stare, kolorowe gazety.
Przebieg zajęć dla dzieci młodszych:
Zaproś uczniów i uczennice do wykonania swojego profilu, który będzie zawierał różne informacje na ich temat. Każda osoba otrzyma kartkę z bloku technicznego. Kartka będzie stanowiła jednocześnie tułów postaci i jej kamizelkę. Na zewnątrz dzieci nakleją gotowe ikony symbolizujące to, czym chcą się podzielić z innymi, wewnątrz kamizelki ikony symbolizujące to, czego nie chcą udostępnić innym. Jeżeli chcą, mogą dorysować potrzebne elementy. Jeśli masz stare gazety, w których jest dużo ilustracji, możesz je także wykorzystać. Dzieci mogą wyciąć i przykleić te obrazki, których chcą użyć w swojej pracy. Na końcu zaproponuj, aby dzieci dokleiły do tułowia-kamizelki głowę, ręce i nogi (wzór znajdziesz w podręczniku). Chętne dzieci mogą zaprezentować swoje profile przedstawiając tylko (!) dane publiczne. Pozostałe dane zachowują dla siebie lub najbliższych.
Przebieg zajęć dla dzieci starszych:
Zaproś uczniów i uczennice do wykonania swojego profilu, który będzie zawierał różne informacje na ich własny temat. Każda osoba otrzyma kartkę z bloku technicznego. Kartka będzie stanowiła jednocześnie tułów postaci i jej kamizelkę. Na zewnątrz dzieci piszą i rysują wszystko to, co mogą i chcą udostępnić publicznie, natomiast wewnątrz piszą lub rysują wszystko to, co chciałyby lub powinny zachować tylko dla siebie. To, co jest w środku, pozostanie ukryte – powiedz dzieciom, że nie będą musiały o tym opowiadać w klasie. Na końcu zaproponuj, aby dzieci dokleiły do tułowia-kamizelki głowę, ręce i nogi. Chętne dzieci mogą zaprezentować swoje profile przedstawiając tylko (!) dane publiczne. Pozostałe dane zachowują dla siebie lub najbliższych.
Warto także pomóc dzieciom zrozumieć w jakich sytuacjach technologie cyfrowe są nam przydatne, a kiedy lepiej jest funkcjonować bez nich. Świat online jest bardzo atrakcyjny, może więc pojawić się pokusa przebywania w nim ciągle. Aby dzieci miały świadomość decyzji, jakie podejmują, musimy pomóc im zrozumieć rolę technologii w ich życiu.
Przykład aktywności:
Potrzebne są przygotowane wcześniej ilustracje przedstawiające włączniki ON i OFF, które symbolizują obecność technologii cyfrowych lub ich brak. Rozłóż je w dwóch przeciwległych miejscach sali tak, aby pomiędzy nimi była wolna przestrzeń. Zaproś dzieci do zabawy, w której będą mogły decydować, czy w nazwanej przez ciebie sytuacji istnieje zasadność/potrzeba wykorzystania technologii cyfrowych.
Zadaniem uczniów i uczennic będzie ustawić się na linii pomiędzy dwoma ilustracjami w zależności od tego, co sądzą. Wyjaśnij im, że miejsce pośrodku oznacza „nie mam zdania”, „nie wiem”, a im bliżej jednej z ilustracji się ustawią, tym bardziej będą pewne swojego wyboru. Ważne w tym ćwiczeniu jest, aby dzieci uzasadniały, dlaczego myślą w dany sposób. Możesz im w tym pomóc, zadając poszczególnym osobom pytanie, dlaczego wybrały określone miejsce.
Przykładowe sytuacje z życia codziennego do wykorzystania:
- granie w piłkę,
- wycieczka do lasu,
- zakupy,
- zabawa w ogrodzie,
- czytanie,
- jedzenie śniadania,
- zabawa z kolegą,
- słuchanie muzyki,
- nauka dodawania (w klasach 0–1)/nauka tabliczki mnożenia (w klasach 2–3).
Możesz również poprosić dzieci, by podawały swoje przykłady.
W podsumowaniu tego zadania ważne jest wspólne wysnucie wniosku, że to my sami/ same możemy decydować, kiedy i gdzie wykorzystamy technologie cyfrowe i ile czasu im poświęcimy. Warto podkreślić, że technologie wykorzystywane w różnych sytuacjach bywają zarówno użyteczne, jak i zbędne. Czasami przyda nam się smartfon z aplikacją rozpoznającą gatunki roślin, ale słuchanie głośnej muzyki w lesie już niekoniecznie. Spróbuj tak poprowadzić rozmowę, aby to dzieci podały przykłady wykorzystania technologii cyfrowych w racjonalny i przydatny sposób.
Edukacja cyfrowa jest najbardziej skuteczna wtedy, kiedy prowadzona jest we współpracy placówki z rodzicami. Warto rozmawiać z rodzicami o możliwych działaniach, ustalać wspólny kierunek postępowania, wymieniać się materiałami. Jeśli w szkole lub przedszkolu realizujemy program Asy Internetu, możemy zachęcić rodziców, aby w domu zagrali razem z dzieckiem w grę Interlandia, która pozwoli utrwalić wiedzę i umiejętności zdobyte w klasie lub grupie. Można także zaprosić do placówki eksperta lub ekspertkę i zorganizować warsztaty z rodzicami oraz nauczycielami i nauczycielkami.
Aby być mądrym dorosłym warto samemu się uczyć i korzystać z wiedzy specjalistów i specjalistek. W internecie znajdziemy do tego wiele okazji, najbliższa już 15 marca, kiedy odbywa się Konferencja Asów Internetu. Na uczestników czekają bezpłatne wydarzenia rozłożone na cały dzień:
- od godz. 10.00 lekcje dla klas 0-3, które można przeprowadzić z uczniami i uczennicami w klasie/grupie
- od godz. 15.00 Edustories (wystąpienia w formie TEDx) oraz warsztaty online dla dorosłych
- od godz. 18.30 Teleturniej, w którym zmierzą się 2 zespoły złożone z influencerów i influencerek z pokolenia Z, a także ze świata rodziców oraz nauczycieli i nauczycielek, edukacja jest tu połączona z rozrywką.
Szczegółowe informacje na temat konferencji oraz samego programu Asy Internetu można znaleźć na stronie https://asyinternetu.szkolazklasa.org.pl/.
Nie czekajmy z edukacją cyfrową do czasu, aż dziecko zacznie eksplorować internet samo, bez przygotowania. Warto towarzyszyć maluchom w sieci już od najmłodszych lat i uczyć je prawidłowych postaw. Bądźmy mądrymi, wspierającymi dorosłymi.
Przypisy
- dr Magdalena Rowicka, Brzdąc w sieci – zjawisko korzystania z urządzeń mobilnych przez dzieci w wieku 0-6 lat, https://www.kbpn.gov.pl/portal?id=15&res_id=11479398, 9.02.2023.
- Jacek Pyżalski, Aldona Zdrodowska et al., Polskie badanie EU Kids Online 2018, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2019, ss. 21, 23.
- https://www.youtube.com/watch?v=cn0bxlRwXy0&ab_channel=FundacjaSzko%C5%82azKlas%C4%85
