Uczeń nadpobudliwy psychoruchowo – metody ułatwiające funkcjonowanie w szkole

Problematyka związana z przyczynami zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi cieszy się ogromnym zainteresowaniem ze strony świata nauki. Badacze podają różne czynniki odpowiedzialne za to zaburzenie: przyczyny genetyczne i dziedziczne, konflikt serologiczny rodziców, czynniki mające swój początek w okresie prenatalnym i wpływające na patologię ciąży, nieprawidłowości w trakcie porodu.

Jaki jest uczeń z ADHD?

Oto charakterystyczne zachowania:

• Ma trudności z koncentracją, powodujące, że bardzo szybko się rozprasza, nudzi.
• Nie jest w stanie zapamiętać poleceń, zadań.
• Nie potrafi zastosować się do instrukcji.
• Organizowanie wszelkiego rodzaju zajęć sprawia mu problem.
• Występuje u niego zaburzenie motoryki małej powodujące trudności we wkładaniu lub zdejmowaniu ubrania, nabywaniu umiejętności pływania, wykonywaniu zadań na lekcjach wychowania fizycznego.
• Działa bez zastanowienia, pod wpływem emocji, impulsu, nie potrafi zahamować swojej reakcji.
• Wyrywa się nieproszony do odpowiedzi, nie czeka na swoją kolej, przerywa rozmowę.
• Jego wypowiedź ma formę „słowotoku”.
• Swoje niezadowolenie manifestuje w sposób niekontrolowany.
• Bardzo często zmienia zajęcia, nie kończąc rozpoczętej pracy.
• Niemal przymusowo wykonuje niekontrolowane ruchy: wierci się, rusza nogą lub ręką, manipuluje przedmiotami. 
• Wszelkie formy odpoczynku traktuje jako karę.
• Hałasuje, nie potrafi zachować spokoju.
• Biega, nie zważając na przeszkody.
• W najmniej oczekiwanym momencie wstaje z miejsca i spaceruje po klasie.
• Ma zmienne nastroje.
• Mogą wystąpić u niego częściowe zaburzenie analizy wzrokowej, słuchowej i dotykowej oraz trudności w uczeniu się pisania, czytania i liczenia, nawet w przypadku mieszczącego się w normie poziomu inteligencji.
• Ma trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu prawidłowych relacji.
• Przejawiane przez niego zachowania w relacjach społecznych (np. popychanie, podszczypywanie, silne przytulanie) są nieakceptowane społecznie, co prowadzi do izolowania i wyśmiewania, a co za tym idzie – samotności ucznia.
• Najczęściej ma słabą pozycję w grupie, ponieważ dąży do ustalania własnych zasad.
• Nie potrafi przegrywać, jest ekstrawertyczny, może bywać natarczywy, starając się wszelkimi sposobami skoncentrować na sobie uwagę otoczenia.
• Jest kreatywny, pomysłowy.

Nie zawsze jednak dzieci z ADHD są nadruchliwe. Jednym z typów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej jest tzw. ADD (ang. Attention Deficit Disorder) – oznacza to podtyp bez nadruchliwości, natomiast z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi. Ten podtyp dominuje u dziewcząt. 

Jaki jest uczeń z ADD?

Oto charakterystyczne zachowania:

• Ma marzycielskie usposobienie.
• Nie sprawia problemów związanych z nadruchliwością – jest spokojny.
• Przez otoczenie jest postrzegany jako leniwy i niechętny do podejmowania działań.
• Sprawia wrażenie powolnego, przebywającego we własnym świecie, stale zamyślonego, nieobecnego.
• Ma poważne problemy z kontrolowaniem własnych myśli i skupieniem się na jednym wybranym bodźcu.
• Ma trudności z organizacją, ciągle coś gubi, nie pamięta o terminach, umowach.
• Może sprawiać wrażenie osoby cierpiącej na depresję.
• Ogromną trudność sprawia mu koncentracja, wciąż się dekoncentruje.

W jaki sposób można ułatwić funkcjonowanie dziecka z ADHD w szkole?

W tabeli 1 przedstawiamy metody, techniki i narzędzia ułatwiające funkcjonowanie ucznia z ADHD w warunkach szkolnych¹.
Nie ulega wątpliwości, że dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej odczuwa ciągły dyskomfort wynikający z braku zrozumienia ze strony otoczenia przy jednoczesnym braku zrozumienia świata przez samo dziecko. W związku z tym powinniśmy dołożyć wszelkich starań, by zrozumieć ucznia z ADHD i pomóc mu uporządkować świat, w którym żyje. 

Tabela 1. Metody, techniki i narzędzia ułatwiające funkcjonowanie dziecka z ADHD w warunkach szkolnych1

Metody, techniki, narzędzia	Charakterystyka	Obszar usprawniania, stymulacji
Parallel teaching	To równoległe, jednoczesne przekazywanie treści dydaktycznych i zasad zachowania na lekcji. W trakcie stosowania nauczania równoległego nauczyciel buduje aktywny kontakt z uczniami – zauważa i wspiera ich mocne strony, ale także w sposób świadomy pracuje nad trudnymi zachowaniami lub objawami (deficytami) uczniów.  W tym modelu działania podstawowymi sposobami pracy powinny być: stosowanie „opcji ułatwienia”, czyli specjalnych technik pracy z objawami np. ADHD,  skuteczne wydawanie poleceń,  chwalenie, budowanie pozytywnej motywacji poprzez dostrzeganie pozytywów, stosowanie nagród, systemów żetonowych, wzmacnianie zachowań prospołecznych,  wprowadzanie jasnych zasad zachowania,  wyciąganie stałych i sprawiedliwych konsekwencji. Co trzeba wiedzieć? W przypadku nauczania równoległego praca z dzieckiem jest zawsze pracą zespołową. Profesjonaliści wspierają się nawzajem i szukają u siebie pomocy. Istotny jest także jasno określony podział odpowiedzialności i kompetencji (co należy do wychowawcy, nauczyciela, pedagoga itp.).  Objawy nie są winą dziecka, nauczyciela czy rodzica. Są problemem, nad którym trzeba nieustannie pracować.  Uczeń z ADHD pracuje nierówno – jednego dnia może poradzić sobie z zadaniami, drugiego nie.  Nie należy mylić objawów z lenistwem.  Uczeń z ADHD stale wymaga wsparcia i pomocy.  Trzeba wierzyć, że dziecko z ADHD może odnieść sukces szkolny ...