Sto języków dziecka – filozofia Reggio Emilia

Współczesny świat charakteryzuje się szybkim tempem życia i dążeniem do ideału – te realia nie dotyczą jedynie dorosłych, często nawet dzieci tkwią w tym przeświadczeniu. Zbyt wysokie wymagania i oczekiwania stawiane dzieciom mogą w znacznym stopniu utrudniać funkcjonowanie, wpływać negatywnie na zdrowie fizyczne i psychiczne oraz powodować spowolnienie rozwoju. Szkolna codzienność ucznia nie jest łatwa, oprócz obowiązkowych lekcji, większość dzieci uczestniczy również w zajęciach dodatkowych, a następnie uczy się do późnych godzin. Przekraczając próg szkoły, zostają wrzuceni w wir zadań wynikających z konieczności realizacji podstawy programowej, obowiązków i zasad, którym należy sprostać. Coraz częściej zdarza się, że uczniowie czują się zagubieni w tej nowej codzienności, dlatego tak ważne jest tworzenie odpowiedniej atmosfery, wprowadzanie alternatywnych metod i sposobów, które pozwolą uczniom na odrobinę wytchnienia, realizację własnych pasji, przejęcie inicjatywy w procesie nauczania oraz ekspresję twórczą. Warto podkreślić, że dziecięca aktywność ukierunkowana na rozwój potrzebuje odpowiedniej przestrzeni i czasu, te dwa czynniki zapewniają odpowiednią stymulację. W naszym kraju bardzo dużą popularnością cieszą się szkoły Montessori, Waldorfskie, demokratyczne. Wszystkie one działają najczęściej w formie placówek prywatnych, co nie zmienia faktu, że uczniowie pracujący w oparciu o alternatywne metody i koncepcje osiągają bardzo dobre wyniki oraz czerpią ogromną radość i satysfakcję z nauki.
Na naszym rodzimym gruncie edukacyjnym wciąż nieodkrytą pozostaje filozofia Reggio Emilia, której efektywność w zakresie dydaktyki i wychowania poparta jest wieloma badaniami. Za jej inicjatora i twórcę uważa się włoskiego pedagoga i psychologa Lorisa Malaguzzi. Idea ta powstała w miasteczku Villa Cella w północnych Włoszech w 1945 r. Mieszkańcy miasteczka po wojennej zawierusze postanowili odbudować przedszkole i szkołę. Inicjatywa ta wzbudziła zainteresowanie Malaguzziego i sprawiła, że mimo iż chciał się jej tylko przyjrzeć, to jednak pochłonęła ona całe jego życie. W 1945 r. mieszkanki miasteczka w odpowiedzi na potrzebę pracy oraz konieczność zapewnienia opieki własnym dzieciom, stworzyły przedszkole, było ono placówką świecką, co stanowiło atrakcyjną dla społeczeństwa 
alternatywę do placówek wyznaniowych.

Najważniejsze założenia filozofii¹

Podstawą działalności jest rodzina. Koncepcja edukacyjna oparta o tę filozofię jest skierowana do dzieci najmłodszych. Warto podkreślić, że pierwszeństwo mają dzieci niepełnosprawne oraz te ze środowisk potrzebujących wsparcia socjalnego. Koncepcja Reggio Emilia zawiera wizję przebudowy społeczeństwa, a jednocześnie zakłada wsparcie, które powinno być udzielane dzieciom po to, aby mogły rozwijać tkwiący w nich potencjał rozwojowy. Podjęte działania miały na celu zmianę kultury dzieciństwa, polegającą na możliwości wypowiadania przez dzieci własnych opinii oraz zaspokajaniu ich naturalnej ciekawości. Pedagogika Reggio nie jest gotowym modelem do wykorzystania, nie posiada bowiem programu, stałej i niezmiennej koncepcji, zakłada, że proces opieki i nauczania podlega ciągłym zmianom, dlatego trudno go planować z wyprzedzeniem; trzeba to czynić na bieżąco w oparciu o obserwację dziecka i grupy. Model ten dotyczy wczesnej edukacji dzieci uczęszczających do żłobków, przedszkoli i początkowych klas szkolnych. Pedagogika ta określana jest mianem pedagogiki słuchania i stawania się. Edukacja opiera się na relacjach dziecka z innymi oraz na tym, w jaki sposób wzmocnić i wspierać wzajemne relacje z dziećmi, rodziną, nauczycielami, społeczeństwem czy środowiskiem.
Dzieci według Reggio Emilia:

• muszą posiadać kontrolę nad kierunkiem, w jakim zmierza ich nauczanie – uczenie się;
• są badaczami, współpracownikami oraz uczestnikami procesu komunikacji;
• powinny mieć możliwość uczenia się przez doświadczanie, w którym ważną rolę odgrywa dotyk, ruch, słuch i słuchanie oraz oglądanie;
• pozostają w relacjach z innymi (dziećmi i dorosłymi), środowiskiem fizycznym, społecznym itp. i są gotowe do ich badania;
• powinny mieć zapewnione nieograniczone sposoby i możliwości wyrażania/ekspresji.

Malaguzzi mówił poetycko, że „dziecko jest sumą stu”. Miał na myśli symboliczne sposoby wypowiedzi, po które sięgają najmłodsi, by wyrazić własne postrzeganie świata. Wśród nich wymieniał rysowanie i malowanie oraz rzeźbienie, pisanie, ruch i dramę, muzykę itp. W ten sposób nie tylko akcentował wagę nieskończonej liczby dziecięcych dróg wypowiedzi, lecz także przypominał nauczycielom, że zbyt wąsko zakrojone zainteresowania prowadzą do zaniedbania całego szeregu nierozpoznanych zdolności dziecka. W trakcie rozwiązywania różnorodnych problemów, dzieci zachęcane są do prezentacji swojego toku rozumowania, a kiedy następuje zmiana myślenia, zastanawiają się nad modyfikacją swoich przemyśleń. Uczniowie są również zachęcani do używania wielu środków wyrazu, w tym symbolicznego języka sztuki, którego zastosowanie pomaga w bogaty i różnorodny sposób wyrazić im swoje odkrycia i rozumienie.

• Dzieci wychowywane w oparciu o Reggio myślą samodzie...