Pedagogika przygody – jak organizować naukę w terenie

Ruch na świeżym powietrzu jest naturalną potrzebą dziecka, jego ograniczanie, jak twierdzą badacze problemu, może prowadzić do poważnych trudności, chorób, a także zaburzeń rozwojowych. Edukacja outdoor sprzyja aktywności w naturalnym środowisku, daje możliwość zabawy, a jednocześnie nabywania ważnych kompetencji dzięki doświadczeniom.

Przebywanie na świeżym powietrzu jest niezwykle istotne z punktu widzenia stanu zdrowia, jak również wpływa na rozwój sprawności fizycznej i kreatywności dzieci. W takich warunkach dziecko uczy się niemal w naturalny sposób, nie potrzebując podręczników i tablicy, dlatego warto w działalność dydaktyczną wpisać koncepcję outdoorową, która umożliwia dziecku edukację poprzez samodzielne doświadczenie i eksperyment; zdobywanie wiedzy odbywa się w plenerze. Nauczyciel staje się mentorem, przewodnikiem i towarzyszem. Termin edukacja outdoor jest stosowany naprzemiennie z pedagogiką przygody.

Forma ta w polskiej szkole jest traktowana jako alternatywa, której nieformalność wynika z prowadzenia zajęć w ramach realizacji podstawy programowej poza pomieszczeniami szkoły. Takie działanie daje uczniom większą swobodę oraz odpowiednią atmosferę zachęcającą do kreatywności i przyswajania wiedzy. Pedagogika przygody wykorzystuje doświadczenie, dlatego też wszyscy uczestnicy procesu edukacyjnego mogą empirycznie doświadczyć otaczającej ich rzeczywistości. Edukacja outdoorowa jest procesem ukierunkowanym na określone cele stawiane przez uczniów i nauczycieli. Taki sposób prowadzenia zajęć umożliwia uczniom bezpośrednią obserwację, fotografowanie, badanie i dotykanie poznawanych obiektów, miejsc i zjawisk. Efektem końcowym jest dokumentacja obejmująca poczynione spostrzeżenia i doświadczenia. Wszystkie te działania uatrakcyjniają i wspierają nauczanie formalne. W tym modelu nauczania sala lekcyjna jest uznawana za środowisko sztuczne, a doceniona jest wartość wykorzystania środowiska naturalnego do celów edukacyjnych. Nie oznacza to jednak, że wszystkie zajęcia powinny być prowadzone w plenerze.

Kluczowe zasady edukacji outdoor to:

• nauczanie zastąpione zostaje samodzielnym uczeniem się ucznia,
• wybierane są formy pracy grupowej, gdyż ich efektywność i skuteczność jest większa,
• uczniowie mają możliwość dokonywania wyboru gier, zabaw, zadań, wyzwań, projektów, odwiedzanych miejsc,
• eliminuje się narzucanie uczniom gotowego, nie podlegającego modyfikacji i dostosowaniu planu,
• większość omawianych tematów jest przekazywana na zasadzie praktycznych doświadczeń – uczenie się przez działanie,
• proces uczenia się oparty jest na najnowszych teoriach naukowych,
• dużą wagę przywiązuje się do panującej atmosfery, która powinna zapewniać uczniom bezpieczeństwo we wszystkich obszarach funkcjonowania,
• w ramach oceniania stosuje się informację zwrotną lub ocenianie kształtujące,
• dopuszcza się błędy, ponieważ bez nich nie ma postępu.

Niezwykle istotną sprawą podczas organizacji zajęć terenowych jest sprzęt. Adamina Korwin-Szymanowska, Ewa Lewandowska i Ligia Tuszyńska proponują wykorzystanie następujących środków dydaktycznych:

• dla uczniów to – lupy, kompasy, lornetki, różne pojemniki do chwytania zwierząt, w tym przynajmniej jeden pojemnik z lupą, dwa pudełka do zasysania owadów (tzw. ssawki lub ekshaustory), przezroczysty pojemnik nożycowy do poławiania owadów, cztery różne walcowate pojemniki z przezroczystym dnem i pokrywką, trzy płaskie plastikowe pojemniki z przykrywkami, kartonowy wzornik do szacowania wymiarów okazów, pęseta, pędzelek, lupa w obudowie z trwałego plastiku, aparat fotograficzny lub telefon, iPad/tablet oraz notes.

Wyposażenie dla nauczyciela to dodatkowo:

• deszczomierz, taśma miernicza, kratownica do pomiaru liczebności populacji w terenie, pakiet wskaźnikowy pH gleby, miernik natężenia dźwięku, stacja pogodowa, wielofunkcyjny przyrząd do pomiarów ekologicznych, mikroskop cyfrowy podłączany na USB do komputera.

Organizowanie zajęć terenowych i edukacji poza szkołą jest ważne również z uwagi na różne oblicza najbliższego środowiska.

W poniższej tabeli zaprezentowana została propozycja UNESCO odnośnie aktywności dzieci podczas zajęć poza klasą w zależności od miejsca i rodzaju kształtowanych kompetencji1.