Mistrzowie symbolem prestiżu społecznego
Mistrzowie rzemiosła jako symbol prestiżu stołecznego odzwierciedlają połączenie tradycji, jakości i rzemieślniczej doskonałości, które są często kojarzone z życiem lokalnych społeczności. W miastach stołecznych, gdzie często koncentruje się aż po dzisiejsze czasy kultura, sztuka
i innowacje, mistrzowie rzemiosła odgrywają kluczową rolę w integracji mieszkańców oraz podtrzymaniu dziedzictwa narodowego. Jako pionierzy polskiej przedsiębiorczości zawsze podkreślają swój patriotyzm, czego wyrazem dla cechowych branż stało się posiadanie sztandaru. Sztandar to symbol przywiązania do rzetelności, pracy i wiary.
Mistrzowie rzemiosła, tacy jak stolarze, krawcy, złotnicy czy ceramicy, nie tylko tworzą przedmioty o wysokiej wartości estetycznej i użytkowej, ale ich umiejętności są często postrzegane jako wyznacznik prestiżu, a ich dzieła mogą być uznawane za luksusowe i unikatowe. Dzięki temu rzemiosło to nie tylko praca, ale także pasja i styl życia.
Rzemieślnicy i ich kwalifikacje od wieków były wielką wartością zarówno w Polsce, jak i Europie. Można powiedzieć, że gospodarka naszego kraju została zbudowana na rzemiośle, bowiem w 1989 roku na 800 tys. firm, aż 600 tys. były to zakłady rzemieślnicze. Polskie rzemiosło posiada cenne
i trwałe wartości wymagające podtrzymania. Wśród nich należy szczególnie wymienić: przywiązanie do tradycji przekładające się na jakość i rzetelność świadczonych usług oraz produktów. Jednocześnie rzemiosło stawia na rozwój nowych i cennych wartości, takich jak postawy kreatywne i innowacyjne, pozwalające na dostosowanie działań do wymogów zmieniającego się otoczenia. Swoje działania opiera w szczególności na: lojalności i wspólnocie interesów; umiejętności integracji środowiska i poszerzania jego zasobów dla budowania siły organizacji i zaangażowaniu w kształtowanie właściwych postaw u młodzieży na rynku pracy poprzez kształcenie w systemie dualnym. Wskaźnikiem potencjału rzemiosła jest liczba wyszkolonych w zakładach rzemieślniczych uczniów, których znaczna część otworzy w przyszłości własne przedsiębiorstwa i warsztaty. Zatem główne trzy elementy, które świadczą o sile rzemiosła, to kwalifikacje, jakość i niekonwencjonalne umiejętności - tego nie możemy utracić podkreśla prof. Jan Klimek, Prezes Związku Rzemiosła Polskiego.
Mistrzowie wyznacznikiem długoletniej i najskuteczniejszej relacji mentorskiej
Mistrzowie rzemiosła jako wyznacznik najlepszej relacji mentorskiej wskazują na głęboką
i znaczącą interakcję między doświadczonym specjalistą a jego uczniem. Mistrzowie w ujęciu personalistycznym nie są autokratycznymi przywódcami, ale raczej przewodnikami i towarzyszami w procesie rozwoju ucznia.
O wyjątkowości tego zawodu świadczy również, a może przede wszystkim, rola wyznaczona przez rodziców, którzy „z bezgranicznym zaufaniem” oddawali swoje dziecko w ich ręce, aby go wychowywać, kształtować, tworzyć i ukierunkowywać (terminowanie w rzemiośle nie ograniczało się jedynie do nauki zawodu, ale także do życia ucznia z mistrzem „pod jednym dachem”. Mistrzowie bowiem wychowywali uczniów z pełną „odpowiedzialnością i władzą” rodzicielską, wskazywali na związki społeczne i zawodowe oraz na konieczność zdobywania wiedzy – w drodze do mistrzostwa[1]).
O tym jak ogromny wpływ może mieć postawa mistrza na rozwój i dalsze wybory edukacyjno-zawodowe młodych osób, przekonał się Pan Marek Bidziński, rzemieślnik prowadzący zakład malarski: W 1981 roku zdobyłem dyplom technika elektronika, jednak moja zawodowa droga potoczyła się inaczej, niż początkowo zakładałem. Już podczas wakacji w szkole średniej zaangażowałem się intensywnie w pracę w zakładzie malarskim mojego ojca. Szybko polubiłem to zajęcie, które stało się moją prawdziwą pasją. W 1987 roku uzyskałem dyplom czeladnika w zawodzie malarz-tapeciarz, a w 2003 roku zdobyłem tytuł mistrzowski. Od 1990 roku prowadzę własny zakład, który przejąłem po ojcu. W zawodzie tym odnalazłem wartości przekazane mi przez ojca: uczciwość, solidność i dokładność, za co jestem mu bardzo wdzięczny. To właśnie te cechy stały się fundamentem mojego sukcesu zawodowego oraz podstawą do kształcenia kolejnych pokoleń rzemieślników.
Nauka zawodu u mistrza od wieków kładzie nacisk na uczenie się przez działanie, w tym pracę, naśladownictwo, praktykę i towarzyszenie przy pracy. Dzięki temu możliwości uczenia się
w miejscu pracy – a w szczególności przygotowanie zawodowe – nie tylko wzmacniają linearne ścieżki rozwoju, lecz także bezpośrednio promują proces przejścia ucznia w zatrudnienie
i zachęcają do dalszego kształcenia się.
Zgodnie z zasadami prakseologii T. Kotarbińskiego sprawność mistrza można scharakteryzować zasadą „Trzech E”, tj. efektywnością – ekonomicznością – etycznością[2]. Gdzie indziej mówi, że uprawianie zawodu nauczyciela, do którego można zaliczyć osobę mistrza, wiąże się z respektowaniem między innymi takich wymogów moralnych, do których przestrzegania nie jest zobowiązana reszta społeczeństwa (…) odpowiedzialności tej nie można ograniczyć do konsekwencji ‘za coś’ i odpowiedzialności ‘przed kimś’…„Pojawia się problem odpowiedzialności ‘za kogoś’ – za ucznia, jego zdrowie, bezpieczeństwo i rozwój[3].
Dyplom mistrzowski na wagę złota
Zdjęcie @Związek Rzemiosła Polskiego, wzór dyplomu mistrzowskiego
Proces dochodzenia do tytułu mistrza rzemiosła w dawnych czasach był długi i wymagający. Zaczynał się od trzy do pięcioletniej nauki jako terminator, a kończył uzyskiwaniem uprawnień czeladniczych. Jeśli czeladnik wyrażał chęć zostania mistrzem musiał w tym celu udać się na trwającą kilka lat tzw. wędrówkę czeladniczą, polegającą na odbywaniu podróży po kraju lub za granicę w celu zdobywania doświadczenia zawodowego i poszerzania horyzontów. Były one obowiązkowym etapem na drodze do uzyskania tytułu mistrza w danym zawodzie. Gdy czeladnik z sukcesem przeszedł tę próbę, wracał do miejsca rodzinnego i przygotowywał kosztowną i skomplikowaną "sztukę mistrzowską", którą musiał zaprezentować przed starszyzną cechową, ponosząc dodatkowe koszty i opłaty.
Dyplom mistrzowski jest zatem dowodem na to, że jego posiadacz przeszedł wymagający egzamin teoretyczny i praktyczny, potwierdzający jego umiejętności i wiedzę w danym zawodzie.
To świadectwo najwyższego poziomu kompetencji zawodowych. Niemniej należy pamiętać, iż mistrz – aby móc „obronić tytuł mistrza” – musi rozwijać się przez całe życie. W momencie uzyskania dyplomu mistrzowskiego potwierdza jedynie, że jest gotów do dalszej nauki i efektywnego przekazywania wiedzy wraz z tajnikami zawodu. Weryfikacja tej gotowości do uczenia się i nauczania następuje przez wypełnienie profilu kompetencyjnego zawartego w standardzie wymagań egzaminacyjnych dla mistrza, który określa zasób niezbędnych kompetencji.
Dzisiaj posiadanie dyplomu mistrzowskiego zwiększa wiarygodność i prestiż rzemieślnika w oczach konsumentów i partnerów biznesowych. Jest to znak jakości, który może przyciągać więcej klientów i otwierać drzwi do lepszych możliwości zawodowych. Umiejętności mistrza pozwalają także na prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej w danej branży rzemieślniczej i szkolenie uczniów.
Zdjęcie @Związek Rzemiosła Polskiego, wzór umowy na przyjęcie do nauki rzemiosła ucznia, utrzymywanego przez Mistrza z 5.03.1925 r.
Współczesne wyzwania mistrzów
Chociaż praca mistrza jest nieoceniona, to jednak nie brakuje także trudności. Nie tylko muszą mierzyć się z konkurencją ze strony gigantów przemysłowych, ale również z problemem braku następców. Młodzież coraz częściej wybiera karierę programisty, prawnika, psychologa, zapominając, że zawody rzemieślnicze są zawodami przyszłości. Wyniki ogólnopolskiego badania Barometr zawodów 2025[4] pokazują, że na rynku pracy brakuje fachowców, m.in.: stolarzy, dekarzy, elektryków, elektromechaników i elektromonterów, mechaników pojazdów samochodowych, monterów instalacji budowlanych, murarzy i tynkarzy, operator i mechanik sprzętu do robót ziemnych, spawaczy i ślusarzy. Rzemiosło kształci zatem w wielu istotnych dla gospodarki dziedzinach.
Pana Alfreda Kohnke, mistrz w zawodzie stolarstwa twierdzi, że obecnie szkolenie uczniów jest znacznie trudniejsze niż kiedyś, głównie z powodu zbyt małej liczby godzin praktycznych. W poprzednich latach okres nauki trwał 42 miesiące, a do tego uczniowie odbywali jeszcze staż zawodowy, co dawało im solidne przygotowanie do pracy. Gdy taki uczeń kończył u mnie praktykę, to zazwyczaj zostawał – znał już dobrze zakład, był samodzielny i zaangażowany. A jeśli akurat nie miałem dla niego miejsca, to inni pracodawcy wręcz się o niego „bili”.
Niemniej Pani Dorota Stoppel, mistrz w zawodzie fryzjerstwa uważa, że jest wiele uczniów, którzy doceniają to, że mogą uczyć się w rzeczywistych warunkach i mieć kontakt z klientem już podczas nauki. W wielu branżowych szkołach rzemieślniczych uczniowie mają możliwość uczestniczyć w konkursach , co pozwala im sprawdzić swoje umiejętności i zdobyć dodatkowe doświadczenie. Często takie konkursy są organizowane na poziomie lokalnym lub regionalnym i mogą być świetną okazją do rozwoju. Z kolei Pani Renata Mazur-Bukała, mistrz w zawodzie kucharz, dodaje, że w tym systemie kształcenia młody człowiek może jednocześnie uczyć się i zarabiać, to skuteczny sposób nauczania w czasach dynamicznych zmian na rynku pracy i postępujących procesów cyfryzacji samej pracy.
Zdjęcie @Związek Rzemiosła Polskiego z albumu jubileuszowego pt. „Rzemiosło to my, związek, pasji i wartości” wydanego z okazji 90-lecia ZRP
Przejawem zdolności rzemiosła do zmian technologicznych są inicjatywy realizowane ostatnio przez ZRP, m.in. opracowana Strategia Związku Rzemiosła Polskiego na lata 2025-20230, która stanowi pewną koncepcję zapewnienia polskiemu rzemiosłu przyszłej, stabilnej i zrównoważonej pozycji względem otoczenia. Dokument uwzględnia najpilniejsze i najistotniejsze kierunki rozwoju polskiego rzemiosła oraz dostosowanie tempa zmian do obecnie panującej sytuacji gospodarczej i oświatowej. Celem strategii jest umocnienie pozycji Związku Rzemiosła Polskiego jako lidera w obszarze wsparcia polskiego rzemiosła, poprzez cyfrowy rozwój, promocję i edukację. Kluczowe elementy Strategii to powołanie rady naukowej, rady młodzieży rzemieślniczej oraz rozwój w obszarach cyfryzacji i sztucznej inteligencji. Działania te mają zwiększyć konkurencyjność rzemiosła polskiego, zarówno w oczach konsumentów, jak i osób planujących swoją ścieżkę zawodową w rzemiośle. Strategia będzie realizowana przez obecnie funkcjonujący skład Zarządu Związku Rzemiosła Polskiego.
Autor
Justyna Kądziela
Dyrektor Zespołu Oświaty Zawodowej i Problematyki Społecznej
Związek Rzemiosła Polskiego
[1]T.W. Nowacki, Praca ludzka. Analiza pojęcia, Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 2008, s. 19.
[2]W. Kieżun, Tadeusz Kotarbiński twórca idei Dobrej Roboty, s. 8, źródło URL: https://www.kozminski. edu.pl/fileadmin/wspolne_elementy/Dokumenty/Newsletter_aktualnosci/Prof__Kiezun_ref_Kotar binski.pdf (data dostępu: 27.10.2018).
[3]T. Kotarbiński, Pisma etyczne, Ossolineum, 1987, w zw. z: Edward Dereń, Quo vadis edukacjo nauczycielska?, https://sites.google.com/site/ksztalcenienauczycieli/quo-vadis-edukacjo-nauczycielska, data dostępu: 31.03.2021 r.
[4] https://barometrzawodow.pl/, data dostępu: 01.07.2025 r.
